พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน ให้ความหมายของคำว่า “ภาวะ” ไว้ว่า ความมี หรือ ความเป็น หรือ ความปรากฏ
คำว่า “นำ” ที่เป็นคำกริยามี 3 ความหมาย ความหมายแรกหมายถึง ไปข้างหน้า ออกหน้า ความหมายที่ 2 หมายถึง เริ่มต้นโดยมีผู้อื่นหรือสิ่งอื่นตามหรือทําตาม และความหมายที่ 3 หมายถึง พาไปโดยมีการควบคุมดูแล
“ผู้นำ” วิกิพจนานุกรม ให้ความหมายว่า หัวหน้า, ผู้มีตำแหน่งสูงกว่าผู้อื่น, คนที่นำทางหรือผู้สั่งการของกลุ่ม องค์การ หรือประเทศ
ในภาษาอังกฤษ มีคำว่า leadership แปลว่า ความสามารถในการเป็นผู้นำ
ภาวะผู้นำ หมายถึง กระบวนการที่บุคคลใดบุคคลหนึ่ง หรือมากกว่า พยายามใช้อิทธิพลของตนหรือกลุ่มตน โดยได้รับการยอมรับและยกย่องจากบุคคลอื่นให้เป็นผู้นำในกลุ่มและมีอิทธิพลเหนือพฤติกรรมของสมาชิกในกลุ่มบุคคลนั้น สามารถกระตุ้น ชี้นำ ผลักดัน ให้บุคคลอื่น หรือกลุ่ม บุคคลอื่น มีความเต็มใจ และกระตือรือร้นในการทำสิ่งต่าง ๆ ตามต้องการ โดยมีความสำเร็จของกลุ่ม หรือองค์การเป็นเป้าหมาย (นางกิ่งแก้ว ศรีสาลีกุลรัตน์ )
ภาวะผู้นำในทางพระพุทธศาสนา มีผู้ทรงความรู้อเนกอนันต์ได้อธิบายความเอาไว้ “สยามรัฐ”ขออนุญาตยกมาจากหนังสือ “ภาวะผู้นำ & จริยธรรมนักการเมือง” โดยพระธรรมโฆษาจารย์ (ป. อ. ปยุตฺโต) สมัยยังเป็นพระพรหมคุณาภรณ์ ท่านได้เขียนไว้ (เผยแพร่ในรูปแบบ E-book https://www.pagoda.or.th/case-study/download/6536/577/52.html?method=view) ดังนี้
ในที่นี้ ท่านขอให้พูดเรื่อง "ภาวะผู้นำ" ก็มาดูกันว่า ภาวะผู้นำเป็นอย่างไร จะมีขึ้นได้และจะสัมฤทธิ์ผลอย่างไร
ผู้นำ มีความหมายอย่างไร ภาวะผู้นำนั้น พูดด้วยภาษาชาวบ้าน แปลง่ายๆ ก็คือ ความเป็นผู้นำนั่นเอง คนเรานั้นมาอยู่รวมกันเป็นหมู่ เป็นกลุ่ม เป็นชุมชน เป็นสังคม แต่ที่เราพูดว่าอยู่รวมกันนั้น ความจริงถ้าคูลึกลงไปจะเห็นว่าตัวคนรวมกันจริง แต่มักจะรวมกันแค่เพียงภายนอก ส่วนข้างในนั้นค่อนข้างจะกระจัดกระจาย
ที่ว่ากระจัดกระจาย ก็คือ มีความแตกต่างกันหลายอย่างหลายประการ ต่างจิตต่างใจ ต่างความรู้สึก ต่างความนึกคิด ต่างความต้องการ ต่างความรู้ความสามารถ ต่างระดับของการพัฒนา เป็นต้น (อ่านต่อ)