ปราสาทปลายบัด 1 : เกร็ดเล็กเกร็ดน้อย

ปกิณกภาพ ปราสาทปลายบัด 1 ปราสาทปลายบัด 1 ตั้งอยู่ที่อำเภอประโคนชัย จังหวัดบุรีรัมย์ อยู่ห่างจากปราสาทพนมรุ้งไปทางทิศใต้ประมาณ 5.5 กิโลเมตร หรือจากปราสาทเมืองต่ำไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ ประมาณ 1.4 กิโลเมตร จากข้อมูลสำนักศิลปากรที่ 10 นครราชสีมา โครงการอนุรักษ์และพัฒนาปราสาทปลายบัด 1 สำรวจงานทางโบราณคดีและการศึกษารูปแบบทางศิลปกรรมของทับหลังที่ตกอยู่ด้านหลังปราสาทประธาน และชิ้นส่วนทับหลังที่พบเพิ่มเติม ทำให้ค้นพบทับหลัง ณ ศาสนสถานแห่งนี้ครบทั้ง 4 ด้าน สามารถกำหนดอายุศาสนสถานแห่งนี้อยู่ในราวกลางพุทธศตวรรษที่ 15 ถึงราวกลางพุทธศตวรรษที่ 16 ตรงกับช่วงศิลปะเขมรแบบคลัง-บาปวน โดยร่วมสมัยกับทับหลังเหนือกรอบประตูด้านทิศตะวันออกของปรางค์น้อยที่ปราสาทพนมรุ้ง และทับหลังบางชิ้นบริเวณโคปุระด้านทิศเหนือของกำแพงแก้วที่ปราสาทเมืองต่ำ ในด้านจารึกซึ่งเป็นชิ้นส่วนกรอบหน้าต่างหรือกรอบประตู ด้านในปรากฏจารึกอักษรขอม ภาษาเขมรโบราณ ซึ่งสันนิษฐานว่าเป็นจารึกจากปราสาทปลายบัด 1 กล่าวถึงพระเจ้าศรีหรษวรมันที่ 1 เสด็จไปสถาปนาพระอาจารย์วิษณุเทวะที่วิหาร ได้มีพระบรมราชโองการรับสั่งให้โขลญพล ไปทำการบูชาพระอาจารย์ต่างๆ สำนักทั้ง 7 ผู้ถอดความและแปลจารึกหลักนี้ อ่านศักราชไว้ว่าเป็นมหาศักราช 847 (พ.ศ. 1467) แต่ทว่ามีความเป็นไปได้ว่าจะเป็นมหาศักราช 843 (พ.ศ. 1464) ได้เช่นกัน จึงสันนิษฐานว่าปราสาทปลายบัด 1 สร้างอยู่บนยอดเขา ซึ่งมีหลักฐานชัดเจนว่าทั้งเขาปลายบัดและเขาพนมรุ้งเป็นภูเขาไฟที่ดับสนิทแล้ว โบราณสถานจึงมีลักษณะเป็นศาสนบรรพตหรือศาสนสถานที่สร้างบนภูเขา เรื่องการจำลองจักรวาลลงบนพื้นโลก ปราสาทปลายบัด 1 น่าจะเป็นรูปแบบของศาสนสถานหรือศาสนบรรพตเช่นเดียวกันกับปราสาทพนมรุ้ง และยังสันนิษฐานต่อไปว่า ปราสาทปลายบัด 1 แห่งนี้มีการใช้งาน การประกอบพิธีกรรม จนกระทั่งถึงราวพุทธศตวรรษที่ 18 ก่อนที่ปราสาทแห่งนี้จะถูกทิ้งร้างและถูกบุกรุกทำลายโดยธรรมชาติและเหล่านักลักลอบขุดหาโบราณวัตถุไปในที่สุด (องค์ความรู้ฉบับย่อ : ข้อมูลเผยแพร่โครงการอนุรักษ์และพัฒนาปราสาทปลายบัด 1 สำนักศิลปากรที่ 10 นครราชสีมา 20 มี.ค. 60)