ภาพแปลกตาหาชมยาก! ใจกลางกาแล็กซี่ทางช้างเผือก

เพจ NARIT สถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติ โพสต์ผ่านเฟซบุ๊กระบุ "ใจกลางกาแล็กซีทางช้างเผือกอันโกลาหล จากกล้องโทรทรรศน์วิทยุ MeerKAT เมื่อเดือนมกราคม พ.ศ. 2565 เว็บไซต์ของหอสังเกตการณ์ดาราศาสตร์วิทยุแอฟริกาใต้ หรือ SARAO เผยแพร่ภาพบริเวณใจกลางกาแล็กซีทางช้างเผือกในช่วงคลื่นวิทยุ แสดงให้เห็นเหตุการณ์ต่างๆ ที่เกิดขึ้นในแนวระนาบทางช้างเผือก เบื้องหลังฝุ่นอันหนาทึบที่ไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยช่วงแสงที่ตามนุษย์มองเห็น ภาพนี้ถ่ายโดยเครือข่ายกล้องโทรทรรศน์วิทยุ MeerKAT ที่ประกอบด้วยจานรับสัญญาณวิทยุจำนวน 64 จาน กระจายอยู่กลางทะเลทรายในประเทศแอฟริกาใต้ MeerKAT เป็นส่วนหนึ่งของโครงการ Square Kilometre Array หรือ SKA ที่จะสร้างเครือข่ายกล้องโทรทรรศน์วิทยุทั้งในประเทศแอฟริกาใต้และประเทศออสเตรเลีย เพื่อให้ได้กล้องโทรทรรศน์วิทยุที่มีพื้นที่ในการรับสัญญาณรวมทั้งสิ้น 1 ตารางกิโลเมตร Ian Heywood นักดาราศาสตร์จากมหาวิทยาลัยออกซ์ฟอร์ดและหอสังเกตการณ์ดาราศาสตร์วิทยุแอฟริกาใต้ เป็นผู้นำทีมในการถ่ายภาพและประมวลผลภาพทั้งหมดในครั้งนี้ เผยแพร่ลงในวารสาร Astrophysical Journal [1] ภาพที่เห็นนี้เกิดจากการสังเกตการณ์ทั้งหมด 20 ครั้ง เป็นข้อมูลที่มีขนาดรวมทั้งสิ้น 70 เทระไบต์ (70,000 กิกะไบต์) และต้องใช้เวลาในการประมวลผลนานถึง 3 ปีเต็ม จึงได้ภาพพาโนรามาใจกลางทางช้างเผือกความละเอียดสูงภาพนี้ ทางช้างเผือกที่เราเห็นบนท้องฟ้าตอนกลางคืนนั้น เต็มไปด้วยดาวฤกษ์จำนวนมหาศาล ประกอบกับแนวฝุ่นและแก๊สที่หนาทึบ เกิดเป็นทางแนวทางช้างเผือกพาดผ่านบนท้องฟ้าที่มีความสวยงาม มองเห็นได้ด้วยตาเปล่า แต่สำหรับนักดาราศาสตร์แล้ว แนวฝุ่นและแก๊สที่หนาทึบเหล่านี้ อาจไม่ใช่สิ่งที่สวยงามมากนัก เนื่องจากฝุ่นเหล่านี้จะบดบังวัตถุต่างๆ ที่อยู่ใจกลางกาแล็กซีทางช้างเผือกไปจนหมด ทำให้ยากที่จะอธิบายได้ว่า แท้จริงแล้วกาแล็กซีที่เราอาศัยอยู่มีรูปร่างหน้าตาเป็นอย่างไร และมีอะไรซ่อนอยู่ภายในบ้าง อย่างไรก็ดี คลื่นวิทยุสามารถทะลุฝุ่นและแก๊สที่หนาทึบเหล่านี้ได้เป็นอย่างดี ข้อมูลจากกล้องโทรทรรศน์วิทยุ MeerKAT ในครั้งนี้ แสดงให้เห็นการปลดปล่อยคลื่นวิทยุที่หลากหลายลักษณะ เช่น แนวฟองแก๊สขนาดใหญ่ เกิดจากดาวฤกษ์มวลมากที่สิ้นอายุขัยแล้วระเบิดเป็นซูเปอร์โนวา แนวเส้นใยที่ยาวนับร้อยปีแสง เกิดจากแหล่งกำเนิดสนามแม่เหล็กความเข้มสูง เหนี่ยวนำให้แก๊สบริเวณใกล้เคียงพุ่งออกไปตามแนวขั้วของสนามแม่เหล็ก ขณะที่ใจกลางของภาพมีวัตถุที่แผ่คลื่นวิทยุออกมารุนแรงมากที่สุดคือ Saggitarius A* หรือหลุมดำมวลยวดยิ่ง (Supermassive Black Hole) ที่อยู่ใจกลางทางช้างเผือกของเรานั่นเอง นอกจากนี้ หากซูมภาพเข้าไปใกล้ๆ จะเห็นจุดสว่างสีส้มกระจายอยู่พื้นหลังทั่วทั้งภาพ จุดสว่างเหล่านี้คือหลุมดำมวลยวดยิ่งที่อยู่ที่ใจกลางกาแล็กซีแห่งอื่นห่างออกไปจากโลกหลายล้านปีแสง แม้ว่าทางช้างเผือกจะเป็นกาแล็กซีที่เราอาศัยอยู่ แต่การที่จะอธิบายโครงสร้างภายในของกาแล็กซีทางช้างเผือกนั้นเป็นเรื่องที่ยากมาก เปรียบได้กับการพยายามที่จะสร้างแผนที่ของหมู่บ้านที่เราอาศัยอยู่ โดยที่เราสามารถมองออกไปนอกบ้านได้จากหน้าต่างบานเล็กๆ ภายในบ้านของเราเท่านั้น การทำความเข้าใจถึงกาแล็กซีที่เราอาศัยอยู่นี้ จะเป็นจิ๊กซอว์ชิ้นสำคัญที่ช่วยอธิบายถึงวิวัฒนาการของกาแล็กซีอื่นๆ ในเอกภพได้ เรียบเรียง : ธนกร อังค์วัฒนะ - เจ้าหน้าที่สารสนเทศดาราศาสตร์ สดร. อ้างอิง : [1] https://iopscience.iop.org/article/10.3847/1538-4357/ac449a [2] https://www.sarao.ac.za/.../new-meerkat-radio-image.../"