พระมหากรุณาธิคุณ/เสกสรร สิทธาคม
อ่างเก็บน้ำหนองขวาง อ.ดอกคำใต้
สนองพระราชดำริ “น้ำคือชีวิต”
"การพัฒนาแหล่งน้ำนั้น ในหลักใหญ่ก็คือ การควบคุมน้ำให้ได้ดังประสงค์ทั้งปริมาณและคุณภาพ กล่าวคือ เมื่อน้ำมีปริมาณมากเกินไปก็ต้องหาทางระบายออกให้ทันการณ์ ไม่ปล่อยให้เกิดความเดือดร้อนเสียหายได้ และในขณะที่เกิดภาวะขาดแคลนก็จะต้องมีน้ำกักเก็บไว้ใช้อย่างเพียงพอ ทั้งมีคุณภาพเหมาะสมแก่การเกษตร การอุตสาหกรรม และการอุปโภคบริโภค ปัญหาอยู่ที่ว่าการพัฒนาแหล่งน้ำอาจจะมีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมบ้าง แต่ถ้าไม่มีการควบคุมน้ำที่ดีพอแล้วเมื่อเกิดภัยธรรมชาติขึ้นก็จะก่อให้เกิดความเดือดร้อนสูญเสียทั้งในด้านเศรษฐกิจและในชีวิตความเป็นอยู่ของประชาชนทั้งส่งผลกระทบกระเทือนแก่สิ่งแวดล้อมอย่างร้ายแรง"
พระราชดำรัสของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
เมื่อช่วงต้นฝนที่ผ่านมาราวๆเดือนสิงหาคมผมขึ้นไปจังหวัดพะเยาไปพื้นที่โครงการสถานีพัฒนาเกษตรที่สูงตามพระราชดำริสมเด็จพระนางเจ้าฯพระบรมราชินีนาถอยู่บนยอดดอยพื้นที่อำเภอปง ก็หมายความว่าการเดินทางไปพื้นที่โครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริดังกล่าวต้องขึ้นยอดดอยสูง ถ้าเพียงแค่เดินทางผ่านเวลานี้ถนนหนทางก็ไม่ถึงกับยากลำบาก แต่พื้นที่โครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริส่วนใหญ่อยู่ในพื้นที่หุบเขาป่าลึกเข้าไป เป็นชุมชนชาวไทยภูเขาเป็นหลัก ถนนหนทางค่อนข้างจะกันดารมักต้องใช้รถยนต์ระบบโฟร์วิล ไปพื้นที่โครงการเกษตรที่สูงฯเมื่อช่วงต้นฝนจึงเดินทางขึ้นดอยไปด้วยความยากลำบาก
แล้วปลายเดือนกันยายนก็มีโอกาสไปเมืองพะเยาอีกหน ไปดูโครงการอนุรักษ์ฟื้นฟูแหล่งน้ำสนองแนวพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว “น้ำคือชีวิต” ในพื้นที่รับผิดชอบของส่วนราชการอย่างสำนักทรัพยากรน้ำภาค 1 โดยผู้อำนวยการภาคอธิวัฒน์ สุคนธประดิษฐ กรมทรัพยากรน้ำ แต่เที่ยวนี้พื้นที่เป้าหมายเป็นพื้นราบคืออ่างเก็บน้ำหนองขวาง บ้านดงสุวรรณ ตำบลดงสุวรรณ อำเภอดอกคำใต้ ตรงแหล่งน้ำเรียกว่าพื้นที่ชุ่มน้ำ ซึ่งก่อนกรมน้ำจะเข้าไปพัฒนาฟื้นฟูตามโครงการทำดีเพื่อแผ่นดินถวายพระเจ้าแผ่นดิน สนองแนวพระราชดำริน้ำคือชีวิต โดยขุดลอกฟื้นฟูให้เป็นแก้มลิง แม้จะเป็นพื้นที่ลุ่มแต่หลายจุดของพื้นที่แม้จะเป็นช่วงฝนก็ไม่มีน้ำพอจะทำให้ต้นข้าวออกรวงจนเก็บเกี่ยวได้อย่างสมบูรณ์ในช่วงปลายปี และอีกหลายจุดของพื้นที่ตรงกันข้ามน้ำที่หลากมาช่วงฝนท่วมขังจนต้นข้าวเน่าตายไม่เหลือข้าวให้เจริญงอกงามจนเกี่ยวได้ในช่วงปลายปี
ชาวบ้านย่านตำบลดงสุวรรณเดือดร้อนต่อเนื่องกันมายาวนานจึงทำเรื่องเสนอขอความเกื้อกูลไปยังกรมทรัพยากรน้ำ ที่ได้นำเข้าแผนโครงการอนุรักษ์ฟื้นฟูเพื่อสนองแนวพระราชดำริน้ำคือชีวิตทำให้ชาวบ้านสมประโยชน์ในเวลานี้
อ่างเก็บน้ำหนองขวางแก้มลิงสนองแนวพระมหากรุณาธิคุณโครงการทำดีเพื่อแผ่นดินถวายพระเจ้าแผ่นดินอนุรักษ์ฟื้นฟูแหล่งน้ำตามแนวพระราชดำริ “น้ำคือชีวิต”โดยกรมทรัพยากรน้ำ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เพื่อประโยชน์สุขแก่ประชาชน เป็นการแก้ปัญหาเกี่ยวกับน้ำท่วมในหน้าฝนหรือหน้าน้ำ และทำให้มีน้ำเก็บกักไว้ใช้ในฤดูแล้งทั้งน้ำเพื่อการอุปโภคบริโภคและเพื่อการเกษตร ตั้งอยู่ในพื้นที่ตำบลดงสุวรรณ อำเภอดอกคำใต้ จังหวัดพะเยา
อ่างเก็บน้ำดังกล่าวรองรับน้ำที่หลากมาจากกว๊านพะเยาเป็นหลัก ในช่วงเกือบสองเดือนที่ผ่านมา(สค.-กย.59)มีฝนตกเหนือพื้นที่และในพื้นที่ปริมาณมาก ปลายเดือนกันยาไปถึงที่กว๊านพะเยาน้ำเต็มกว๊านพะเยาแล้วถ้ามีฝนตกหนักอีกมีโอกาสล้นไหลหลากเข้าพื้นที่รอบๆกว๊านแล้วอาจท่วมบริเวณใกล้เคียงได้ ในเวลาเดียวกันน้ำที่มีปริมาณมากนั้นจะหลากไปยังพื้นที่ลุ่มต่ำหนึ่งในพื้นที่ดังกล่าวคือที่ลุ่มบริเวณอ่างเก็บน้ำหนองขวาง พื้นที่น้ำหลากท่วมจะขังแช่ทำให้เกิดความเสียหาย โดยเฉพาะผลผลิตที่มีอยู่ในช่วงหน้าน้ำคือนาข้าว เท่าที่ดูด้วยสายตาเสียหายเยอะทีเดียว แม้ว่าจะมีหนองขวางเป็นแหล่งรองรับน้ำไปไม่น้อยแล้วก็ตาม
กรมทรัพยากรน้ำ โดยสำนักงานทรัพยากรน้ำภาค 1 ที่ได้รับรู้ถึงความเดือดร้อนของประชาชนและด้วยตระหนักถึงพระราชหฤทัยห่วงใยของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเกี่ยวกับปัญหาเรื่องน้ำทั้งน้ำท่วมและการขาดแคลนน้ำ ดังเป็นที่ทราบว่าทรงทุ่มเทพระองค์เพื่อแก้ปัญหาเรื่องดังกล่าว เฉพาะอย่างยิ่งทรงจัดหาแหล่งน้ำทั้งขนาดใหญ่และขนาดเล็กด้วยทรงทราบเป็นอย่างดีว่าน้ำคือปัจจัยสำคัญต่อความเจริญงอกงามของสรรพชีวิตดังที่ได้พระราชทานพระราชดำรัสไว้ “น้ำคือชีวิต” จึงได้ดำเนินโครงการสนองพระมหากรุณาธิคุณอนุรักษ์ฟื้นฟูพัฒนาพื้นที่ชุ่มน้ำหนองขวางให้เป็นจุดรับน้ำในลักษณะแก้มลิงตามแนวพระราชดำริซึ่งในอดีตเคยเป็นพื้นที่รับน้ำที่กว้างใหญ่ แต่กาลเวลาที่ล่วงเลยมาไม่ได้มีการดูแลรักษาจึงตื้นเขินจากการทับถมของซากพืชซากสัตว์และตระกอนดิน ทำให้เกิดการตื้นเขินขาดศักยภาพในการรับน้ำเก็บกักน้ำ
สำนักทรัพยากรน้ำภาค1 ดำเนินการพัฒนาฟื้นฟูหนองขวางที่กว้างใหญ่ดำเนินการฟื้นฟูเป็นช่วงๆหรือเป็นระยะๆ โดยเริ่มระยะที่ 1แล้วเสร็จ เมื่อปี2555 ส่วนระยะที่2-3 ลุล่วงในปี2556 ดำเนินการขุดลอกระยะที่ 4 เสร็จสิ้นไปเมื่อปี 2558 ทำให้มีศักยภาพเก็บกักน้ำรับน้ำได้เกินล้านลูกบาศก์เมตร(ล.ลบม.)ดำเป็นแก้มลิงรองรับน้ำหลากมาและเก็บกักน้ำไว้ใช้ประโยชน์ หลังดำเนินการฟื้นฟูแล้วได้มอบคืนประชาชนตำบลดงสุวรรณดูแลรักษาบริหารจัดการเพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดของชุมชนเพื่อได้ตระหนักถึงคุณค่าและความสำคัญในความเป็นมรดกทางทรัพยากรธรรมชาติของท้องถิ่นที่ต้องดูแลรักษาและพัฒนาเพื่อคนรุ่นหลังต่อไป
ปลายเดือนกันยายนที่ไปถึงหนองขวางมีน้ำที่หลากเข้าอ่างยังไม่เต็มศักยภาพคือไม่ถึงล้านลูกบาศก์เมตร ยังรับได้อีกเยอะ
ผมเคยไปเยือนแก้มลิงหนองขวางมาครั้งหนึ่งกับคุณทวีศักดิ์ สุขธงไชยกูลผอ.กลุ่มงานประชาสัมพันธ์กรมทรัพยากรน้ำเมื่อราวสามสี่ปีที่แล้ว ที่ดำเนินการฟื้นฟูขุดลอกในช่วงต้นๆลุล่วงไปได้ส่วนหนึ่ง ในตอนนั้นคณะกรรมการบริหารจัดการดูแลหนองขวางในนามตัวแทนชาวบ้านเคยบอกถึงความรู้สึกว่าขอบคุณราชการอย่างกรมทรัพยากรน้ำที่เข้ามาดูแลแก้ปัญหาความเดือดร้อนให้ชาวบ้าน เพราะแม้ว่าการฟื้นฟูที่ดำเนินการในช่วงแรกทำไปได้เพียงบางส่วนก็เกื้อกูลประโยชน์ให้เกิดแก่ชาวชุมชนได้ระดับหนึ่ง แล้ว โดยให้ข้อมูลว่าพื้นที่ตรงนี้พิเศษแม้จะเป็นช่วงหน้าฝน แต่หลายจุดก็ขาดแคลนน้ำทำนา ทำให้ผลผลิตคือข้าวได้ผลไม่ดีเท่าที่ควร แต่เมื่อหนองขวางมีน้ำเก็บกักแล้วชาวบ้านที่ทำนาได้อาศัยน้ำจากหนองขวางไปหล่อเลี้ยงต้นข้าวไม่ตายก่อนเกี่ยวให้ผลผลิตเต็มรวง เมล็ดข้าวสุกสมบูรณ์ได้น้ำหนักตามความต้องการ
ไปเยือนหนองขวางอีกหนเมื่อวันที่ 27 กย.59 ช่วงสามวันสุดท้ายของข้าราชการที่ครบอายุเกษียณปีนี้ ผมก็ยังคงไปกับคุณทวีศักดิ์ สุขธงไชยกูล ผอ.กลุ่มงานประชาสัมพันธ์คนเดิมที่กำลังจะเกษียณพาลงพื้นที่ทิ้งท้ายในงานอาชีพราชการ เกริ่นไว้ข้างต้นว่าน้ำที่หลากไปสู่หนองขวางส่วนหนึ่งมาจากกว๊านพะเยา หลากผ่านมาหลายทิศทาง ลำน้ำอิงแม่น้ำสายหลักอีกหนึ่งของพื้นที่จังหวัดพะเยาผ่านไปยังพื้นที่มากมายหลายอำเภอเช่นอำเภอภูกามยาว รวมถึงอำเภอดอกคำใต้ด้วย ก็เป็นช่องทางนำน้ำมาลงพื้นที่รอบๆหนองขวางผ่านพื้นที่อำเภอภูกามยาวแล้วหลากข้ามฟากไปฝั่งพื้นที่อำเภอดอกคำใต้ ผมเดินทางเลาะเลียบลำน้ำอิงไปจนถึงพื้นที่หนองขวางด้วยถนนตัดเข้าหมู่บ้านแล้วก็แยกเข้าพื้นที่ ถนนสายแยกไม่ต่างจากทางเกวียนชาวบ้านมักใช้มอเตอร์ไซค์ด้วยถนนอย่างนี้เป็นหลัก
ก่อนเข้าถึงหนองขวางคุยกับชาวบ้านคนหนึ่งชื่อนายเสงี่ยม บ้านป่าเฮี้ยง ตำบลแม่อิง อำเภอภูกามยาว บ้านอยู่ริมน้ำอิงที่บอกว่าช่วงแล้งน้ำอิงแห้งขอดทั้งสาย บังเอิญพื้นที่เกษตรอยู่ไม่ห่างแก้มลิงหนองขวางจึงได้รับประโยชน์ใช้น้ำจากหนองขวางแก้มลิงที่กรมทรัพยากรน้ำฟื้นฟูสนองแนวพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่เก็บกักไว้ใช้ในหน้าแล้งพอสมควร ถึงจะอยู่กันคนละอำเภอแต่พื้นที่ไม่ห่างกันก็ดึงน้ำมาใช้ได้
พอไปถึงพื้นที่ได้คุยกับนายคำนึง จันทร์เมืองวัย 58 ปีก็คนเดิมที่เคยคุยกันเมื่อหนก่อนผู้ดูแลแก้มลิงหนองขวางโดยเฉพาะการลักลอบมิให้มีการกระทำผิดเช่นการหาปลาโดยผิดกติกา การปิดเปิดน้ำโดยไม่ผ่านมติกรรมการบริหารจัดการน้ำบอกเล่าถึงประโยชน์ของหนองขวางที่กรมทรัพยากรน้ำไปฟื้นฟูพัฒนาให้เก็บกักน้ำได้เต็มศักยภาพพื้นที่ว่าช่วงที่1 ดำเนินการปี2555 ซึ่งทำต่อเนื่องมาถึงช่วงที่ 3 ในปีเดียวกันเป็นพื้นที่รับน้ำผืนเดียวกัน ปี 2558 ทางสำนักทรัพยากรน้ำภาค1ดำเนินการต่อในช่วงที่ 4 โดยมีคันกั้นน้ำเพื่อรับช่วงกัน ชาวบ้านพอใจดีใจมาก
“หลังจากมีการพัฒนาโดยการขุดลอกหนองขวางให้รับน้ำได้เต็มที่แล้วกลายเป็นแก้มลิงที่ช่วยชาวบ้านได้มากมายเลยตั้งแต่บรรเทาน้ำหลากท่วมในช่วงหน้าฝนที่ก่อฯหน้านี้ทุกปีท่วมขังแล้วผลผลิตเสียหาย หลังปี2555 มาแล้วความเสียหายจากน้ำท่วมน้อยลง บางจุดถึงจะเป็นหน้าฝนแต่น้ำไม่พอทำนาก็ได้จากหนองขวางนี่แหละทำให้ข้าวไม่ตาย ช่วงหน้าแล้งแน่นอนที่สุดได้น้ำจากที่นี่ไปทำเกษตรช่วงฤดูแล้ง ไปทำน้ำประปา เรียกว่าพื้นที่ได้ประโยชน์คงราวๆ4-5 พันไร่โดยชาวบ้านที่ได้รับคือตำบลดงสุวรรณทั้งตำบลอยู่ในอำเภอดอกคำใต้ ตำบลแม่อิงบางส่วนอยู่ในอำเภอภูกามยาว”
นายคำนึงบอกอีกว่า พื้นที่เก็บน้ำน่าจะราวๆ 200 ไร่ จากอาณาบริเวณที่เป็นป่าเป็นเกาะแก่งบ้างก็หลายร้อยไร่ พื้นที่รับประโยชน์ด้านเกษตรกรรมเกือบพันไร่ ประชาชนรวมรับประโยชน์จากหนองขวางประมาณ 115 ครัวเรือน น้ำที่เก็บกักไว้ตลอดปีนอกจากเป็นประโยชน์ด้านอุปโภคบริโภคทำนำประปาและการเกษตรแล้วยังเป็นแหล่งเจริญเติบโตของพันธุ์ปลาทั้งที่เป็นพันธุ์ท้องถิ่นและที่มีทางราชการทางอบต.เอามาปล่อย
“ผมอยากจะบอกว่าการที่ได้รับการเกื้อกูลจากภาคราชการคือกรมทรัพยากรน้ำมาฟื้นฟูปรับปรุงแก้ปัญหาเรื่องน้ำให้ชาวบ้านไม่ขาดแคลน แก้ปัญหาน้ำหลากท่วมด้วยเพราะพระบารมีของในหลวง ที่ทรงให้ความสำคัญเรื่องน้ำแก่ประชาชนมากทุกภาคส่วนรู้ดี แล้วเห็นว่าทางกรมทรัพยากรน้ำก็สนองพระราชดำรัสน้ำคือชีวิต น้อมนำแนวพระราชดำริแก้มลิงนำมาพัฒนาหนองขวางประยุกต์ให้เป็นแก้มลิงเพื่อจะได้รับน้ำได้เต็มที่ วันนี้พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวไม่สบายชาวบ้านรู้และพูดถึงพระองค์ด้วยความห่วงใย เพราะสำนึกกันตลอดว่าทรงมีพระเมตตากับประชาชนพระราชทานการแก้ปัญหาความเดือดร้อนให้ประชาชนมาเป็นเวลายาวนาน เคยมีเรื่องที่คิดว่าเป็นพระบารมีอีกอย่างหนึ่งคือมีความหนึ่งจัดงานเพื่อเฉลิมพระเกียรติที่ทรงแผ่พระเมตตามาถึงจัดที่หนองขวางนี่แหละตอนเย็นก่อนวันงานฝนตกอย่างหนักพอวันงานก็มืดคลึ้ม ก็ตั้งจิตอธิษฐานขอพระบารมีว่าขออย่าให้เกิดฝนเกิดลมเลยไม่เช่นนั้นสิ่งของในงานพังหมดบนเวทีก็เอาพระบรมฉายาลักษณ์ไปตั้งไว้ยกมือสาธุ ไม่น่าเชื่อช่วงกำลังมีงานไม่มีฝนเลยลมก็ไม่แรง เฉพาะตัวผมยิ่งรักในหลวงเพราะผมเคยเป็นทหารรับใช้ชาติมาก็ยิ่งเทิดทูนพรองค์ท่านของให้ทรงพระเจริญทรงหายประชวรโดยเร็วด้วยเถิด”คำนึงกล่าวพร้อมยกมือสาธุเหนือหัว
ดูพื้นที่แก้มลิงหนองขวางในโครงการอนุรักษ์ฟื้นฟูแหล่งน้ำเพื่อชาวชุมชนตามแนวพระราชดำริน้ำคือชีวิตจนได้เวลาพอสมควรจึงได้ล่ำลาพื้นที่ ลานายคำนึง จันทร์เมืองตัวแทนชาวบ้านเดินทางไปทำภารกิจพื้นที่อื่นต่อไป
"การพัฒนาแหล่งน้ำนั้น ในหลักใหญ่ก็คือ การควบคุมน้ำให้ได้ดังประสงค์ทั้งปริมาณและคุณภาพ กล่าวคือ เมื่อน้ำมีปริมาณมากเกินไปก็ต้องหาทางระบายออกให้ทันการณ์ ไม่ปล่อยให้เกิดความเดือดร้อนเสียหายได้ และในขณะที่เกิดภาวะขาดแคลนก็จะต้องมีน้ำกักเก็บไว้ใช้อย่างเพียงพอ ทั้งมีคุณภาพเหมาะสมแก่การเกษตร การอุตสาหกรรม และการอุปโภคบริโภค ปัญหาอยู่ที่ว่าการพัฒนาแหล่งน้ำอาจจะมีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมบ้าง แต่ถ้าไม่มีการควบคุมน้ำที่ดีพอแล้วเมื่อเกิดภัยธรรมชาติขึ้นก็จะก่อให้เกิดความเดือดร้อนสูญเสียทั้งในด้านเศรษฐกิจและในชีวิตความเป็นอยู่ของประชาชนทั้งส่งผลกระทบกระเทือนแก่สิ่งแวดล้อมอย่างร้ายแรง"
พระราชดำรัสของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
เมื่อช่วงต้นฝนที่ผ่านมาราวๆเดือนสิงหาคมผมขึ้นไปจังหวัดพะเยาไปพื้นที่โครงการสถานีพัฒนาเกษตรที่สูงตามพระราชดำริสมเด็จพระนางเจ้าฯพระบรมราชินีนาถอยู่บนยอดดอยพื้นที่อำเภอปง ก็หมายความว่าการเดินทางไปพื้นที่โครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริดังกล่าวต้องขึ้นยอดดอยสูง ถ้าเพียงแค่เดินทางผ่านเวลานี้ถนนหนทางก็ไม่ถึงกับยากลำบาก แต่พื้นที่โครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริส่วนใหญ่อยู่ในพื้นที่หุบเขาป่าลึกเข้าไป เป็นชุมชนชาวไทยภูเขาเป็นหลัก ถนนหนทางค่อนข้างจะกันดารมักต้องใช้รถยนต์ระบบโฟร์วิล ไปพื้นที่โครงการเกษตรที่สูงฯเมื่อช่วงต้นฝนจึงเดินทางขึ้นดอยไปด้วยความยากลำบาก
แล้วปลายเดือนกันยายนก็มีโอกาสไปเมืองพะเยาอีกหน ไปดูโครงการอนุรักษ์ฟื้นฟูแหล่งน้ำสนองแนวพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว “น้ำคือชีวิต” ในพื้นที่รับผิดชอบของส่วนราชการอย่างสำนักทรัพยากรน้ำภาค 1 โดยผู้อำนวยการภาคอธิวัฒน์ สุคนธประดิษฐ กรมทรัพยากรน้ำ แต่เที่ยวนี้พื้นที่เป้าหมายเป็นพื้นราบคืออ่างเก็บน้ำหนองขวาง บ้านดงสุวรรณ ตำบลดงสุวรรณ อำเภอดอกคำใต้ ตรงแหล่งน้ำเรียกว่าพื้นที่ชุ่มน้ำ ซึ่งก่อนกรมน้ำจะเข้าไปพัฒนาฟื้นฟูตามโครงการทำดีเพื่อแผ่นดินถวายพระเจ้าแผ่นดิน สนองแนวพระราชดำริน้ำคือชีวิต โดยขุดลอกฟื้นฟูให้เป็นแก้มลิง แม้จะเป็นพื้นที่ลุ่มแต่หลายจุดของพื้นที่แม้จะเป็นช่วงฝนก็ไม่มีน้ำพอจะทำให้ต้นข้าวออกรวงจนเก็บเกี่ยวได้อย่างสมบูรณ์ในช่วงปลายปี และอีกหลายจุดของพื้นที่ตรงกันข้ามน้ำที่หลากมาช่วงฝนท่วมขังจนต้นข้าวเน่าตายไม่เหลือข้าวให้เจริญงอกงามจนเกี่ยวได้ในช่วงปลายปี
ชาวบ้านย่านตำบลดงสุวรรณเดือดร้อนต่อเนื่องกันมายาวนานจึงทำเรื่องเสนอขอความเกื้อกูลไปยังกรมทรัพยากรน้ำ ที่ได้นำเข้าแผนโครงการอนุรักษ์ฟื้นฟูเพื่อสนองแนวพระราชดำริน้ำคือชีวิตทำให้ชาวบ้านสมประโยชน์ในเวลานี้
อ่างเก็บน้ำหนองขวางแก้มลิงสนองแนวพระมหากรุณาธิคุณโครงการทำดีเพื่อแผ่นดินถวายพระเจ้าแผ่นดินอนุรักษ์ฟื้นฟูแหล่งน้ำตามแนวพระราชดำริ “น้ำคือชีวิต”โดยกรมทรัพยากรน้ำ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เพื่อประโยชน์สุขแก่ประชาชน เป็นการแก้ปัญหาเกี่ยวกับน้ำท่วมในหน้าฝนหรือหน้าน้ำ และทำให้มีน้ำเก็บกักไว้ใช้ในฤดูแล้งทั้งน้ำเพื่อการอุปโภคบริโภคและเพื่อการเกษตร ตั้งอยู่ในพื้นที่ตำบลดงสุวรรณ อำเภอดอกคำใต้ จังหวัดพะเยา
อ่างเก็บน้ำดังกล่าวรองรับน้ำที่หลากมาจากกว๊านพะเยาเป็นหลัก ในช่วงเกือบสองเดือนที่ผ่านมา(สค.-กย.59)มีฝนตกเหนือพื้นที่และในพื้นที่ปริมาณมาก ปลายเดือนกันยาไปถึงที่กว๊านพะเยาน้ำเต็มกว๊านพะเยาแล้วถ้ามีฝนตกหนักอีกมีโอกาสล้นไหลหลากเข้าพื้นที่รอบๆกว๊านแล้วอาจท่วมบริเวณใกล้เคียงได้ ในเวลาเดียวกันน้ำที่มีปริมาณมากนั้นจะหลากไปยังพื้นที่ลุ่มต่ำหนึ่งในพื้นที่ดังกล่าวคือที่ลุ่มบริเวณอ่างเก็บน้ำหนองขวาง พื้นที่น้ำหลากท่วมจะขังแช่ทำให้เกิดความเสียหาย โดยเฉพาะผลผลิตที่มีอยู่ในช่วงหน้าน้ำคือนาข้าว เท่าที่ดูด้วยสายตาเสียหายเยอะทีเดียว แม้ว่าจะมีหนองขวางเป็นแหล่งรองรับน้ำไปไม่น้อยแล้วก็ตาม
กรมทรัพยากรน้ำ โดยสำนักงานทรัพยากรน้ำภาค 1 ที่ได้รับรู้ถึงความเดือดร้อนของประชาชนและด้วยตระหนักถึงพระราชหฤทัยห่วงใยของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเกี่ยวกับปัญหาเรื่องน้ำทั้งน้ำท่วมและการขาดแคลนน้ำ ดังเป็นที่ทราบว่าทรงทุ่มเทพระองค์เพื่อแก้ปัญหาเรื่องดังกล่าว เฉพาะอย่างยิ่งทรงจัดหาแหล่งน้ำทั้งขนาดใหญ่และขนาดเล็กด้วยทรงทราบเป็นอย่างดีว่าน้ำคือปัจจัยสำคัญต่อความเจริญงอกงามของสรรพชีวิตดังที่ได้พระราชทานพระราชดำรัสไว้ “น้ำคือชีวิต” จึงได้ดำเนินโครงการสนองพระมหากรุณาธิคุณอนุรักษ์ฟื้นฟูพัฒนาพื้นที่ชุ่มน้ำหนองขวางให้เป็นจุดรับน้ำในลักษณะแก้มลิงตามแนวพระราชดำริซึ่งในอดีตเคยเป็นพื้นที่รับน้ำที่กว้างใหญ่ แต่กาลเวลาที่ล่วงเลยมาไม่ได้มีการดูแลรักษาจึงตื้นเขินจากการทับถมของซากพืชซากสัตว์และตระกอนดิน ทำให้เกิดการตื้นเขินขาดศักยภาพในการรับน้ำเก็บกักน้ำ
สำนักทรัพยากรน้ำภาค1 ดำเนินการพัฒนาฟื้นฟูหนองขวางที่กว้างใหญ่ดำเนินการฟื้นฟูเป็นช่วงๆหรือเป็นระยะๆ โดยเริ่มระยะที่ 1แล้วเสร็จ เมื่อปี2555 ส่วนระยะที่2-3 ลุล่วงในปี2556 ดำเนินการขุดลอกระยะที่ 4 เสร็จสิ้นไปเมื่อปี 2558 ทำให้มีศักยภาพเก็บกักน้ำรับน้ำได้เกินล้านลูกบาศก์เมตร(ล.ลบม.)ดำเป็นแก้มลิงรองรับน้ำหลากมาและเก็บกักน้ำไว้ใช้ประโยชน์ หลังดำเนินการฟื้นฟูแล้วได้มอบคืนประชาชนตำบลดงสุวรรณดูแลรักษาบริหารจัดการเพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดของชุมชนเพื่อได้ตระหนักถึงคุณค่าและความสำคัญในความเป็นมรดกทางทรัพยากรธรรมชาติของท้องถิ่นที่ต้องดูแลรักษาและพัฒนาเพื่อคนรุ่นหลังต่อไป
ปลายเดือนกันยายนที่ไปถึงหนองขวางมีน้ำที่หลากเข้าอ่างยังไม่เต็มศักยภาพคือไม่ถึงล้านลูกบาศก์เมตร ยังรับได้อีกเยอะ
ผมเคยไปเยือนแก้มลิงหนองขวางมาครั้งหนึ่งกับคุณทวีศักดิ์ สุขธงไชยกูลผอ.กลุ่มงานประชาสัมพันธ์กรมทรัพยากรน้ำเมื่อราวสามสี่ปีที่แล้ว ที่ดำเนินการฟื้นฟูขุดลอกในช่วงต้นๆลุล่วงไปได้ส่วนหนึ่ง ในตอนนั้นคณะกรรมการบริหารจัดการดูแลหนองขวางในนามตัวแทนชาวบ้านเคยบอกถึงความรู้สึกว่าขอบคุณราชการอย่างกรมทรัพยากรน้ำที่เข้ามาดูแลแก้ปัญหาความเดือดร้อนให้ชาวบ้าน เพราะแม้ว่าการฟื้นฟูที่ดำเนินการในช่วงแรกทำไปได้เพียงบางส่วนก็เกื้อกูลประโยชน์ให้เกิดแก่ชาวชุมชนได้ระดับหนึ่ง แล้ว โดยให้ข้อมูลว่าพื้นที่ตรงนี้พิเศษแม้จะเป็นช่วงหน้าฝน แต่หลายจุดก็ขาดแคลนน้ำทำนา ทำให้ผลผลิตคือข้าวได้ผลไม่ดีเท่าที่ควร แต่เมื่อหนองขวางมีน้ำเก็บกักแล้วชาวบ้านที่ทำนาได้อาศัยน้ำจากหนองขวางไปหล่อเลี้ยงต้นข้าวไม่ตายก่อนเกี่ยวให้ผลผลิตเต็มรวง เมล็ดข้าวสุกสมบูรณ์ได้น้ำหนักตามความต้องการ
ไปเยือนหนองขวางอีกหนเมื่อวันที่ 27 กย.59 ช่วงสามวันสุดท้ายของข้าราชการที่ครบอายุเกษียณปีนี้ ผมก็ยังคงไปกับคุณทวีศักดิ์ สุขธงไชยกูล ผอ.กลุ่มงานประชาสัมพันธ์คนเดิมที่กำลังจะเกษียณพาลงพื้นที่ทิ้งท้ายในงานอาชีพราชการ เกริ่นไว้ข้างต้นว่าน้ำที่หลากไปสู่หนองขวางส่วนหนึ่งมาจากกว๊านพะเยา หลากผ่านมาหลายทิศทาง ลำน้ำอิงแม่น้ำสายหลักอีกหนึ่งของพื้นที่จังหวัดพะเยาผ่านไปยังพื้นที่มากมายหลายอำเภอเช่นอำเภอภูกามยาว รวมถึงอำเภอดอกคำใต้ด้วย ก็เป็นช่องทางนำน้ำมาลงพื้นที่รอบๆหนองขวางผ่านพื้นที่อำเภอภูกามยาวแล้วหลากข้ามฟากไปฝั่งพื้นที่อำเภอดอกคำใต้ ผมเดินทางเลาะเลียบลำน้ำอิงไปจนถึงพื้นที่หนองขวางด้วยถนนตัดเข้าหมู่บ้านแล้วก็แยกเข้าพื้นที่ ถนนสายแยกไม่ต่างจากทางเกวียนชาวบ้านมักใช้มอเตอร์ไซค์ด้วยถนนอย่างนี้เป็นหลัก
ก่อนเข้าถึงหนองขวางคุยกับชาวบ้านคนหนึ่งชื่อนายเสงี่ยม บ้านป่าเฮี้ยง ตำบลแม่อิง อำเภอภูกามยาว บ้านอยู่ริมน้ำอิงที่บอกว่าช่วงแล้งน้ำอิงแห้งขอดทั้งสาย บังเอิญพื้นที่เกษตรอยู่ไม่ห่างแก้มลิงหนองขวางจึงได้รับประโยชน์ใช้น้ำจากหนองขวางแก้มลิงที่กรมทรัพยากรน้ำฟื้นฟูสนองแนวพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่เก็บกักไว้ใช้ในหน้าแล้งพอสมควร ถึงจะอยู่กันคนละอำเภอแต่พื้นที่ไม่ห่างกันก็ดึงน้ำมาใช้ได้
พอไปถึงพื้นที่ได้คุยกับนายคำนึง จันทร์เมืองวัย 58 ปีก็คนเดิมที่เคยคุยกันเมื่อหนก่อนผู้ดูแลแก้มลิงหนองขวางโดยเฉพาะการลักลอบมิให้มีการกระทำผิดเช่นการหาปลาโดยผิดกติกา การปิดเปิดน้ำโดยไม่ผ่านมติกรรมการบริหารจัดการน้ำบอกเล่าถึงประโยชน์ของหนองขวางที่กรมทรัพยากรน้ำไปฟื้นฟูพัฒนาให้เก็บกักน้ำได้เต็มศักยภาพพื้นที่ว่าช่วงที่1 ดำเนินการปี2555 ซึ่งทำต่อเนื่องมาถึงช่วงที่ 3 ในปีเดียวกันเป็นพื้นที่รับน้ำผืนเดียวกัน ปี 2558 ทางสำนักทรัพยากรน้ำภาค1ดำเนินการต่อในช่วงที่ 4 โดยมีคันกั้นน้ำเพื่อรับช่วงกัน ชาวบ้านพอใจดีใจมาก
“หลังจากมีการพัฒนาโดยการขุดลอกหนองขวางให้รับน้ำได้เต็มที่แล้วกลายเป็นแก้มลิงที่ช่วยชาวบ้านได้มากมายเลยตั้งแต่บรรเทาน้ำหลากท่วมในช่วงหน้าฝนที่ก่อฯหน้านี้ทุกปีท่วมขังแล้วผลผลิตเสียหาย หลังปี2555 มาแล้วความเสียหายจากน้ำท่วมน้อยลง บางจุดถึงจะเป็นหน้าฝนแต่น้ำไม่พอทำนาก็ได้จากหนองขวางนี่แหละทำให้ข้าวไม่ตาย ช่วงหน้าแล้งแน่นอนที่สุดได้น้ำจากที่นี่ไปทำเกษตรช่วงฤดูแล้ง ไปทำน้ำประปา เรียกว่าพื้นที่ได้ประโยชน์คงราวๆ4-5 พันไร่โดยชาวบ้านที่ได้รับคือตำบลดงสุวรรณทั้งตำบลอยู่ในอำเภอดอกคำใต้ ตำบลแม่อิงบางส่วนอยู่ในอำเภอภูกามยาว”
นายคำนึงบอกอีกว่า พื้นที่เก็บน้ำน่าจะราวๆ 200 ไร่ จากอาณาบริเวณที่เป็นป่าเป็นเกาะแก่งบ้างก็หลายร้อยไร่ พื้นที่รับประโยชน์ด้านเกษตรกรรมเกือบพันไร่ ประชาชนรวมรับประโยชน์จากหนองขวางประมาณ 115 ครัวเรือน น้ำที่เก็บกักไว้ตลอดปีนอกจากเป็นประโยชน์ด้านอุปโภคบริโภคทำนำประปาและการเกษตรแล้วยังเป็นแหล่งเจริญเติบโตของพันธุ์ปลาทั้งที่เป็นพันธุ์ท้องถิ่นและที่มีทางราชการทางอบต.เอามาปล่อย
“ผมอยากจะบอกว่าการที่ได้รับการเกื้อกูลจากภาคราชการคือกรมทรัพยากรน้ำมาฟื้นฟูปรับปรุงแก้ปัญหาเรื่องน้ำให้ชาวบ้านไม่ขาดแคลน แก้ปัญหาน้ำหลากท่วมด้วยเพราะพระบารมีของในหลวง ที่ทรงให้ความสำคัญเรื่องน้ำแก่ประชาชนมากทุกภาคส่วนรู้ดี แล้วเห็นว่าทางกรมทรัพยากรน้ำก็สนองพระราชดำรัสน้ำคือชีวิต น้อมนำแนวพระราชดำริแก้มลิงนำมาพัฒนาหนองขวางประยุกต์ให้เป็นแก้มลิงเพื่อจะได้รับน้ำได้เต็มที่ วันนี้พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวไม่สบายชาวบ้านรู้และพูดถึงพระองค์ด้วยความห่วงใย เพราะสำนึกกันตลอดว่าทรงมีพระเมตตากับประชาชนพระราชทานการแก้ปัญหาความเดือดร้อนให้ประชาชนมาเป็นเวลายาวนาน เคยมีเรื่องที่คิดว่าเป็นพระบารมีอีกอย่างหนึ่งคือมีความหนึ่งจัดงานเพื่อเฉลิมพระเกียรติที่ทรงแผ่พระเมตตามาถึงจัดที่หนองขวางนี่แหละตอนเย็นก่อนวันงานฝนตกอย่างหนักพอวันงานก็มืดคลึ้ม ก็ตั้งจิตอธิษฐานขอพระบารมีว่าขออย่าให้เกิดฝนเกิดลมเลยไม่เช่นนั้นสิ่งของในงานพังหมดบนเวทีก็เอาพระบรมฉายาลักษณ์ไปตั้งไว้ยกมือสาธุ ไม่น่าเชื่อช่วงกำลังมีงานไม่มีฝนเลยลมก็ไม่แรง เฉพาะตัวผมยิ่งรักในหลวงเพราะผมเคยเป็นทหารรับใช้ชาติมาก็ยิ่งเทิดทูนพรองค์ท่านของให้ทรงพระเจริญทรงหายประชวรโดยเร็วด้วยเถิด”คำนึงกล่าวพร้อมยกมือสาธุเหนือหัว
ดูพื้นที่แก้มลิงหนองขวางในโครงการอนุรักษ์ฟื้นฟูแหล่งน้ำเพื่อชาวชุมชนตามแนวพระราชดำริน้ำคือชีวิตจนได้เวลาพอสมควรจึงได้ล่ำลาพื้นที่ ลานายคำนึง จันทร์เมืองตัวแทนชาวบ้านเดินทางไปทำภารกิจพื้นที่อื่นต่อไป