สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจมากมายในการส่งเสริมคุณภาพชีวิต อาชีพ และความเป็นอยู่ของราษฎรผู้ยากไร้ในชนบทห่างไกล โดยเสด็จพระราชดำเนินพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ไปทั่วทุกหนแห่งในแผ่นดินไทย ในขณะที่พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงริเริ่มก่อตั้งโครงการพัฒนาด้านต่างๆ ขณะเดียวกันสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง ก็ทรงพัฒนาคุณภาพชีวิตชีวิตของราษฎรโดยเฉพาะชาวนา ชาวไร่ ซึ่งถือเป็นเกษตรกรผู้ผลิตอาหารสำคัญของประเทศ แต่ด้วยเกษตรกรเหล่านั้นขาดความรู้ทางวิชาการในการเพาะปลูก ประกอบกับปัญหาของทรัพยากรทั้งดินน้ำในหลายพื้นที่ของประเทศในขณะนั้นยังไม่เอื้อต่อการเพาะปลูก ส่งผลต่อผลผลิตที่ได้ไม่เพียงพอเลี้ยงดูครอบครัว จึงพระราชทานพระราชดำริที่จะจัดหาอาชีพเสริมให้แก่ราษฎรเพื่อให้มีรายได้ และกำลังใจที่จะผลิตอาหารทำนาทำไร่ต่อไปโดยไม่ต้องขายที่ดิน ไม่มีหนี้สิน และไม่ต้องทิ้งถิ่นไปหากินในเมืองใหญ่ อันจะก่อให้เกิดปัญหาความแออัดของชุมชนในเมืองตามมา ด้วยพระราชหฤทัยที่แน่วแน่ที่จะช่วยเหลือราษฎรให้สามารถพึ่งพาตนเองได้ ชีวิตเป็นสุขได้ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง จึงพระราชทานโครงการ รวมถึงพระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์แก่ชุมชนที่ขาดแคลนให้มีสาธารณูปโภคที่เหมาะสมเพียงพอต่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตชีวิต มีความรู้ความชำนาญในการทำการเกษตรอย่างถูกต้องเหมาะสมกับสภาพพื้นที่ของตนเอง
โครงการฟาร์มตัวอย่าง เป็นอีกโครงการที่ทรงให้จัดตั้งขึ้นในพื้นที่ห่างไกลเพื่อเป็นแบบอย่างในการทำกิน โดยใช้แรงงานของราษฎรในพื้นที่เข้ามาทำงานควบคู่กับการเรียนรู้แนวทางการประกอบอาชีพที่เหมาะสมถูกต้องตามหลักวิชาการ เป็นการพัฒนาหน่วยที่เล็กที่สุดของสังคม คือ บุคคล รวมถึงครัวเรือนเป็นสิ่งที่พระองค์ทรงตั้งมั่นพร้อมสนับสนุนอาชีพระหว่างว่างจากการทำนา ทำไร่ หรือเมื่อดินฟ้าอากาศไม่อำนวยให้เพาะปลูก เช่นกรณีของนางจันทร์แรม สัจจารักษ์ เกษตรกรในโครงการฟาร์มตัวอย่างตามพระราชดำริ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ บ้านโคกปาฆาบือซา หมู่ที่ 5 ต.กะลุวอ อ.เมืองนราธิวาส จ.นราธิวาส เปิดเผยว่า ได้เข้ามาทำงานในฟาร์มตัวอย่างตั้งแต่ปี 2550 ด้วยฐานะทางบ้านยากจน ต้องดูแลแม่ ลูก 2 คน และหลาน 1 คน เมื่อมาทำงานที่ฟาร์มฯ ก็มีรายได้เพิ่มขึ้นพอที่จะเลี้ยงดูครอบครัวส่งลูกให้ได้รับการศึกษาจนถึงระดับปริญญาตรีและระดับ ปวส. โดยทำงานในแผนกบัญชี และมีโอกาสได้เรียนรู้งานด้านการเกษตรไปด้วยทั้งเรื่องการเพาะปลูก การแปรรูปผลผลิต เช่น การทำน้ำผลไม้นานาชนิด การทำส้มแขกแช่อิ่ม โดยเฉพาะการทำน้ำบูดู ข้าวยำ ได้นำกลับมาทดลองทำที่บ้าน เมื่อได้รสชาติดีจึงส่งขายในหมู่บ้านเขาตันหยงประมาณวันละ 20-30 ห่อๆ ละ 10 บาท และยังได้นำความรู้เรื่องการเกษตรมาใช้ เช่น ปลูกมะนาว พริก มะเขือเปราะ ปลูกพืชผักชนิดต่างๆ หมุนวนเวียนสลับกันไป พอมีรายได้จุนเจือครอบครัวทำให้มีชีวิตที่ดีขึ้น มีรายเพิ่มขึ้นนอกเหนือจากงานประจำที่ทำในฟาร์มฯ “ขอขอบคุณสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง ที่ทำให้พวกเราได้มีงานทำ ได้เรียนรู้อาชีพด้านการเกษตร ทำให้มีได้รายได้มีความเป็นอยู่สุขสบายในทุกวันนี้” นางจันทร์แรม สัจจารักษ์ กล่าว
โครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ต่างประสบความสำเร็จและเจริญก้าวหน้าขึ้นตามลำดับ อย่างครอบคลุมจำนวนรวม 948 โครงการ ใน 7 ด้าน คือ 1)โครงการพัฒนาด้านส่งเสริมอาชีพ จำนวน 260 โครงการ อาทิ โครงการส่งเสริมศิลปาชีพ ฟาร์มตัวอย่างในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ 2)โครงการพัฒนาด้านสิ่งแวดล้อม จำนวน 61โครงการ อาทิ โครงการอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้และสัตว์ป่า โครงการฟื้นฟูทรัพยากรชายฝั่งทะเลอันเนื่องมาจากพระราชดำริ โครงการสวนป่าพระนามาภิไธยอันเนื่องมาจาก พระราชดำริ 3)โครงการพัฒนาด้านแหล่งน้ำ จำนวน 499 โครงการ อาทิ โครงการป่ารักน้ำตามพระราชดำริ โครงการอ่างเก็บน้ำเขาละลากอันเนื่องมาจากพระราชดำริ โครงการจัดหาน้ำบ้านโคกแก้ว 4) โครงการพัฒนาการเกษตร จำนวน 38 โครงการ อาทิ สถานีพัฒนาการเกษตรที่สูงในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ โครงการปลูกหม่อนเลี้ยงไหม 5) โครงการพัฒนาด้านการชลประทานและคมนาคม จำนวน 14 โครงการ อาทิ โครงการก่อสร้างคันกั้นน้ำ ประตูระบายน้ำ และถนนสายต่างๆ 6) โครงการสวัสดิการพัฒนาสังคม/การศึกษา จำนวน 5 โครงการ อาทิ โครงการหมู่บ้านยามชายแดน ตามพระราชดำริ โครงการธนาคารอาหารชุมชนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ 7) โครงการพัฒนาด้านบูรณาการอื่น ๆ จำนวน 71 โครงการ อาทิ บ้านเล็กในป่าใหญ่ โครงการฟื้นฟูอาหารช้างป่าอันเนื่องมาจากพระราชดำริ เป็นต้น
ประโยชน์ที่ราษฎรได้รับจากโครงการที่มีกระจายอยู่ทั่วประเทศเหล่านี้เป็นที่ประจักษ์ เกียรติคุณแห่งพระราชกรณียกิจอเนกประการ ล้วนทราบอย่างกว้างขวางทั้งในประเทศและต่างประเทศ จึงมีผู้ขอทูลเกล้าถวายปริญญาและรางวัลเกียรติยศเพื่อสดุดีพระเกียรติคุณกันเป็นอันมาก ดังเช่น องค์การอาหารและการเกษตรแห่งสหประชาชาติ (FAO) ทูลเกล้าฯ ถวายเหรียญซีเรส เทิดพระเกียรติในฐานะที่ทรงยกฐานะของสตรีให้มีระดับสูงขึ้นและทรงเป็นผู้ "ให้โดยไม่เลือกที่รักมักที่ชัง" องค์การศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (ยูเนสโก) ทูลเกล้าฯ ถวายเหรียญทองโบโรพุทโธ ในฐานะทรงบำเพ็ญพระราชกรณียกิจอนุรักษ์และพัฒนางานศิลปหัตถกรรม เป็นต้น
พระราชกรณียกิจของสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง ในการยกระดับการดำเนินงานด้านมนุษยธรรม สิ่งแวดล้อม และอาชีพให้กับราษฎรตลอดหลายทศวรรษที่ผ่านมา นับเป็นแบบอย่างของคุณูปการที่ประเทศไทยมีต่อการพัฒนาโลกใบนี้ พระองค์ทรงเป็นมิตรที่มั่นคงต่อมวลมนุษย์และสรรพสิ่ง และทรงเสริมสร้างพันธไมตรีด้วยความรักและอบอุ่นอันยืนนานต่อทวยราษฎร์ชาวไทยเสมอมา