รายงานพิเศษ / เมื่อ“ลูกเตี้ย”ผิดปกติ/โรคขาด”ฮอร์โมนโต”

ปัจจุบันปัญหาการเจริญเติบโตที่พบบ่อยในเด็กมีทั้งภาวะตัวเตี้ย เจริญเติบโตช้า โดยพบความชุกของภาวะโรคเตี้ยอยู่ที่ร้อยละ 1-5หรือในเด็ก 100 คน จะพบเด็กที่ตัวเตี้ยกว่าเกณฑ์ 1-5 คน ทั้งนี้ ภาวะเด็กเตี้ยที่เป็นปัญหาด้านการเติบโต หมายถึงเด็กที่โตช้ากว่าอัตราปกติทั้งน้ำหนักและส่วนสูง โดยเด็กอายุน้อยกว่า5ปี จะยึดตามเกณฑ์ความสูงที่ต้องไม่ต่ำกว่าเส้นล่างสุดของกราฟมาตรฐานการเจริญเติบโตขององค์การอนามัยโลก และสำหรับเด็กอายุมากกว่า 5 ปี ให้ใช้กราฟของกรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุขในการวัดคือ หากพบว่าเด็กแรกเกิด-1 ปี มีอัตราเจริญเติบโตน้อยกว่า25ซม./ปี, เด็กอายุ 1-2 ปี มีอัตราเจริญเติบโตน้อยกว่า 12 ซม./ปี, เด็กอายุ 2-3 ปี มีอัตราเจริญเติบโตน้อยกว่า 8 ซม./ปี อายุ 3ปี - ก่อนวัยหนุ่มสาว มีอัตราเจริญเติบโตน้อยกว่า 4-7 ซม./ปี โดยเฉลี่ยจะอยู่ที่ 5 ซม./ปี และในช่วงเข้าวัยหนุ่มสาว เด็กหญิงมีอัตราเจริญเติบโตน้อยกว่า 7-9 ซม./ปี แต่โดยเฉลี่ย 5 ซม./ต่อปี และเด็กชายเติบโตน้อยกว่า 8-10 ซม./ปี ผู้ปกครองควรสังเกตอย่างใกล้ชิด หากพบว่าความสูงต่ำกว่าเกณฑ์ดังกล่าว ควรพาเด็กไปพบกุมารแพทย์เพื่อตรวจหาสาเหตุที่ทำให้การเจริญเติบโตผิดปกติ เพื่อรักษา แก้ไข ให้เด็กตัวสูงขึ้น เนื่องจากค่านิยมคนไทยเชื่อว่าเด็กตัวสูงมีโอกาสที่ดีกว่าในการใช้ชีวิตปกติ เช่น เล่นกีฬาได้ดีกว่า บุคลิกดูดีกว่า และเมื่อโตขึ้นมีโอกาสหางานทำได้ง่ายกว่า และนอกจากวัดส่วนสูงแล้ว ยังมีวิธีสังเกตอื่นๆ อีก ได้แก่ ความสูงของเด็กแตกต่างจากความสูงตามพันธุกรรมของพ่อแม่หรือเด็กมีสัดส่วนร่างกายผิดปกติ เช่น แขนขา สั้นกว่าปกติ หรือลำตัวสั้นกว่าปกติ เป็นต้น เมื่อพาเด็กที่สงสัยว่าเป็นโรคเตี้ยไปพบกุมารแพทย์ จะประเมินและตรวจร่างกายเบื้องต้น หากพบความผิดปกติหรือสงสัย จะส่งต่อให้กุมารแพทย์เฉพาะทางด้านต่อมไร้ท่อตรวจหาสาเหตุความผิดปกติเบื้องต้น และกรณีที่สงสัยว่ามีภาวะขาดฮอร์โมนการเจริญเติบโต อาจตรวจโดยกระตุ้นฮอร์โมนการเจริญเติบโต เมื่อพบความผิดปกติของระดับฮอร์โมนเติบโต กุมารแพทย์เฉพาะทางด้านต่อมไร้ท่อ จะพิจารณารักษาโดยฉีดฮอร์โมนการเจริญเติบโตต่อไป และหากเป็นโรคขาดฮอร์โมนเจริญเติบโต จะรักษาโดยฉีดฮอร์โมนเท่านั้น จะไม่มีฮอร์โมนการเจริญเติบโตชนิดกินหรือชนิดพ่นหรือแบบอื่นๆ ตามที่โฆษณาทางสื่อออนไลน์-สื่ออื่นๆ ทั้งนี้ โรคขาดฮอร์โมนเจริญเติบโต ไม่ได้ทำให้เด็กตัวเตี้ย และมีปมด้อยเท่านั้น แต่ยังส่งผลต่อระบบร่างกายอื่นๆ ด้วย เช่น กล้ามเนื้อ ไขมันในเลือด สำหรับปัจจัยสำคัญที่ส่งผลต่อความสูง ว่าคนเราจะสูงได้แค่ไหน มาจากปัจจัยหลัก 6 ประการ 1.ยีนหรือพันธุกรรม ยีนที่ควบคุมความสูงมีหลายยีน และเด็กที่มีพ่อแม่สูงหรือร่วมกับปู่ย่าตายายสูง ลูกมักจะสูง ในทางตรงข้ามเด็กที่มีพ่อแม่ปู่ย่าตาทวดเตี้ยเด็กคนนั้นก็มักจะเตี้ย แต่เนื่องจากลูกแต่ละคนได้รับถ่ายทอดยีนจากพ่อแม่ไม่เหมือนกัน ดังนั้น พ่อแม่เดียวกัน มีลูกหลายคน ลูกก็อาจสูงไม่เท่ากัน 2.ฮอร์โมนที่กระตุ้นการเจริญเติบโตในวัยเด็ก คือฮอร์โมนไทรอยด์และฮอร์โมนเจริญเติบโต (Growth Hormone) ซึ่งทำให้มีการขยายตัวของกระดูกเป็นผลให้กระดูกยาวขึ้น 3.ฮอร์โมนเพศ ในช่วงเข้าวัยหนุ่มสาวเด็กจะมีการเจริญเติบโตเร็วขึ้น เนื่องจากฮอร์โมนเพศกระตุ้นการหลั่งเพิ่มขึ้นของฮอร์โมนการเจริญเติบโต และทำให้มีการพัฒนาของกระดูก และเมื่อเข้าวัยหนุ่มสาวระยะหนึ่งแล้ว ฮอร์โมนเพศจะทำให้กระดูกปิด และหยุดการเจริญเติบโต 4.อาหารการกิน มีส่วนสำคัญมากในการเจริญเติบโตของร่างกายซึ่งรวมถึงกระดูก การกินอาหารครบหมู่ช่วยให้ได้รับพลังงาน โปรตีน ไขมัน และแร่ธาตุต่างๆ เช่น แคลเซียม ฟอสฟอรัส สังกะสี และอื่นๆ มีผลต่อการเจริญเติบโต การขาดพลังงาน โปรตีนและแร่ธาตุต่างๆ ทำให้การเจริญเติบโตช้า สารอาหารหลักที่มีผลต่อการสร้างเสริมกระดูก เช่น แคลเซียม ฟอสฟอรัส และวิตามินดี มีความสำคัญต่อความสูงเช่นกัน 5.การออกกำลังกายที่เหมาะสม ช่วยกระตุ้นการหลั่งฮอร์โมนเจริญเติบโต แต่เด็กที่ออกกำลังกายมากและหนักเกินไปจะกดการเจริญเติบโตทำให้ตัวเล็กแกร็น โดยเฉพาะเด็กที่ผอมมากเพราะกินน้อยแต่ออกกำลังมากเกิน การออกกำลังกายชนิดลงน้ำหนัก เช่น กระโดด บาสเก็ตบอล ช่วยให้มวลกระดูกเพิ่มขึ้น แต่ไม่มีข้อมูลยืนยันว่าจะทำให้เด็กตัวสูงกว่าออกกำลังกายชนิดอื่น แต่มีข้อเสียในเด็กอ้วนคือจะมีแรงกดต่อหัวเข่าด้านในมากทำให้ขาโก่ง 6.การนอนหลับ การหลับสนิทเกี่ยวข้องกับการหลั่งฮอร์โมนเจริญเติบโต จึงแนะนำให้เด็กนอนให้เพียงพอ ดังนั้น หากพ่อแม่ ผู้ปกครอง สังเกตเห็นความผิดปกติหรือสงสัยเกี่ยวกับฮอร์โมนการเจริญเติบโต สามารถปรึกษากุมารแพทย์ต่อมไร้ท่อ ได้ที่โรงพยาบาลที่มีกุมารแพทย์ต่อมไร้ท่อทุกแห่งทั้งรัฐบาลและเอกชนทั่วประเทศ ผศ.พญ.ประไพเดชคำรณ ภาควิชากุมารเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ************************** โรงพยาบาลรักษาโรคเด็กเตี้ยผิดปกติ รพ.จุฬาลงกรณ์ รพ.รามาธิบดี รพ.ศิริราช ศิริราชปิยะมหาราชการุณย์ รพ.พระมงกุฎเกล้า รพ.เจริญกรุงประชารักษ์ รพ.ตำรวจ รพ.ภูมิพลอดุลยเดช รพ.สมเด็จพระปิ่นเกล้า รพ.วชิรพยาบาล สถาบันสุขภาพเด็กแห่งชาติมหาราชินี รพ.ทหารผ่านศึก รพ.ชลประทาน รพ.ตากสิน รพ.เลิดสิน รพ.พระปกเกล้า รพ.ศูนย์ชลบุรี รพ.มหาวิทยาลัยบูรพา รพ.มหาราชนครราชสีมา รพ.มหาราชนครเชียงใหม่ รพ.นครพิงค์ รพ.พุทธชินราช รพ.มหาวิทยาลัยนเรศวร รพ.ธรรมศาสตร์เฉลิมพระเกียรติ รพ.สรรพสิทธิประสงค์ รพ.ศูนย์ขอนแก่น รพ.ศรีนครินทร์ รพ.สุรินทร์ รพ.อุดรธานี รพ.สุราษฎร์ธานี รพ.สงขลานครินทร์ รพ.วชิระภูเก็ต ศูนย์การแพทย์สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี รพ.บำรุงราษฎร์ รพ.กรุงเทพ รพ.ธนบุรี 1รพ.พญาไท 2,3 รพ.ศรีนครินทร์ รพ.รามคำแหง รพ.สมิติเวช สุขุมวิท รพ.สมิติเวช ศรีนครินทร์ รพ.กรุงเทพคริสเตียน รพ.นนทเวช รพ.วิภาราม รพ.บีเอ็นเอช รพ.พญาไท ศรีราชา รพ.สมิติเวช ชลบุรี และรพ.เจ้าพระยา