เสรี พงศ์พิศ
www.phongphit.com
ทฤษฎีสมคบคิด conspiracy theory คือ เรื่องราวข่าวป่วนโลก ยิ่งยุคโซเชียลมีเดีย ข่าวลือ ข่าวปลอมข่าวปล่อยปะปนกันไปกับข่าวจริงบ้างเท็จบ้าง บิดเบือนจนน่าเชื่อถือระบาดไปรวดเร็วเหมือนไวรัส
จะว่าทฤษฎีสมคบคิดเป็นเฟคนิวส์หรือข่าวปลอมก็ไม่เชิง เพียงแต่ยังพิสูจน์ไม่ได้ แต่ก็มีคนเชื่อ เช่น เรื่องคนไปดวงจันทร์ ที่ทฤษฎีสมคบคิดบอกว่าโดนหลอกกันทั้งโลก เรื่องการโจมตี 9/11 รัฐบาลอเมริกันรู้ล่วงหน้า หรือไม่ก็ว่าเป็นคนทำเรื่องเสียเอง ยังข่าวเรื่องอำนาจมืดอำนาจลับที่ควบคุมโลก
ที่ได้ยินได้อ่านกันทุกวันก็ทฤษฎีสมคบคิดเรื่องโควิด-19 และเรื่องวัคซีน ตั้งแต่ที่นายทรัมป์ตอกย้ำตลอดมาว่า โควิด-19 คือ ไวรัสจีน ไม่จากตลาดก็จากห้องทดลอง ทฤษฎีสมคบคิดจากฝ่ายอื่นก็บอกว่า เป็นไวรัสที่เกิดจากห้องแล็บ ที่ทหารอเมริกันนำไปแพร่ที่เมืองจีน หรือไม่ก็เป็นอาวุธชีวภาพร้ายแรงยุคใหม่
แต่ที่ทำให้เกิดปัญหา คือ ทฤษฎีสมคบคิดที่ปฏิเสธโควิด-19 บอกว่าเป็นการทำให้มันใหญ่โตเพื่อผลทางการเมือง ผลทางเศรษฐกิจ นายบิลล์ เกตส์ ถูกหาว่าเกี่ยวข้องกับที่มาของโรคระบาดนี้ เพราะสนับสนุนการผลิตวัคซีน จึงทำนายไว้ก่อนเกิดโรคนี้อย่างแม่นยำ
มีทฤษฎีที่บอกว่า ไวรัสตัวนี้ก็คือไข้หวัดใหญ่ตัวหนึ่งเท่านั้น ทฤษฎีนี้ทำให้เกิดการต่อต้าน ไม่ร่วมมือกับมาตรการของรัฐ ไม่ยอมรับการล็อกดาวน์ ซึ่งในหลายประเทศล็อกเข้ม เดือดร้อนไปทั่ว จึงมีการเดินขบวนประท้วงกันในเมืองใหญ่ๆ บางแห่งรุนแรงอย่างที่เนเธอร์แลนด์ สเปน อิตาลี เยอรมนี อังกฤษ อเมริกา
ที่เกี่ยวกับโควิด-19 โดยตรง คือ วัคซีน ซึ่งก็มีทฤษฎีสมคบคิดมานานแล้ว เพราะมีการฉีดวัคซีนป้องกันโรคต่างๆ ตั้งแต่เด็กแรกเกิด ก็มีความเชื่อฝังใจพ่อแม่หลายคนว่า วัคซีนมีผลข้างเคียงมาก อันตราย ทำให้คนเป็นออทิสติก และโรคอื่นๆ ถึงตายก็มี
ทฤษฎีสมคบคิดทำให้วัคซีนโควิดมีปัญหาไม่น้อย หลายเดือนก่อนนี้ ในฝรั่งเศส คนกว่าครึ่งหนึ่งไม่เชื่อและจะไม่ยอมรับ จะไม่ไปฉีดวัคซีน ในสหรัฐฯ ในยุโรปก็เช่นเดียวกัน 30-40% บอกว่าจะไม่ไปฉีดวัคซีน เพราะเห็น “ข่าว” ผลข้างเคียงน่ากลัวที่ระบาดไปตามโซเชียลมีเดีย หลังๆ นี้ดูดีขึ้นมาบ้างเมื่อเห็นผู้นำฉีดเป็นตัวอย่าง
ทฤษฎีสมคบคิดมีมากมาย และถูกใช้มากในการเมือง นายโดนัลด์ ทรัมป์ ขึ้นชื่อว่าเป็นนักสร้างและสนับสนุนทฤษฎีสมคบคิด เขาทวิตเตอร์ข้อความเดียวกันคล้ายกันเป็นร้อยเป็นพันครั้ง ทำให้ผู้ติดตามจำนวนมากจาก 80 ล้านคนเชื่อว่า เรื่องโลกร้อนเป็นการหลอก เรื่องโควิดเป็นโรคไวรัสจีน และเรื่องอื่นๆ อีกมากมายที่นายทรัมป์ใช้ออกสื่อเพื่อโจมตีบุคคล องค์กร พรรคเดโมเครต หรือประเทศอื่นอย่างจีน
นิตยสาร Time บอกว่า คนอเมริกกันกว่าครึ่งเชื่อในทฤษฎีสมคบคิด บางเรื่องอย่างโลกร้อน คนอเมริกัน 37% เชื่อว่าเป็นเรื่องหลอก 20% เชื่อว่าวัคซีนทำให้เกิดออทิสติก
ทฤษฎีสมคบคิดมาจากความไม่มั่นใจ ความกลัว โดยเฉพาะเมื่อเกิดปัญหา วิกฤติการเมือง การเงิน การก่อการร้าย ทำให้แยกไม่ออกระหว่างความจริงกับความเท็จ ข่าวจริงกับข่าวปลอม และมีผลกระทบต่อสังคมตลอดมา ทำให้เกิดปัญหาสังคมและปัญหาส่วนบุคคล ความเครียดจนอาจจะบ้าเพราะเชื่อตามทฤษฎีเหล่านั้น เกิดเป็นขบวนการขวาจัด ซ้ายจัดรุนแรง สุดขั้ว
ในอดีตเป็นเรื่องอคติ การล่าแม่มด ก่อให้เกิดการเบียดเบียน สงคราม การฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ ถูกใช้ทางการเมืองและทำให้เกิดปัญหามากมาย อย่างกรณีนาซี ที่ฮิตเลอร์และพลพรรคสร้างทฤษฎีสมคบคิดเต็มไปหมด ที่ทำให้ชาวยิวถูกรังเกียจ ถูกเบียดเบียน ถูกสังหาร ทฤษฎีเลือดบริสุทธิ์ของอารยัน ปัญหาเศรษฐกิจเพราะยิว
ทฤษฎีสมคบคิดทำให้เกิดปัญหาการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ ทำร้ายหรือฆ่าคนที่เห็นต่างทางการเมือง คนที่ตนมองว่าไม่มีประโยชน์ต่อสังคม ทั้งในเยอรมนี รัสเซีย จีน กัมพูชาภายใต้เขมรแดง
เกิดปัญหาต่อสุขภาพของประชาชน แอฟริกาใต้ไม่เชื่อในเรื่องเอดส์ จนคนตายไป 330,000 คน วันนี้มีผู้ติดเชื้อเอชไอวีถึงร้อยละ 17 ของประชากรผู้ใหญ่ รวม 7.5 ล้านคน ซัมเบียไม่ยอมรับอาหารที่เชื่อว่ามีการตัดต่อพันธุกรรม ปล่อยให้คนเกือบ 3 ล้านคนหิวโหยเพียงเพราะทฤษฎีสมคบคิดว่า กินแล้วจะอาจเป็น “ผีดิบ”
ในเมืองไทยก็มีทฤษฎีสมคบคิดมากมาย โดยเฉพาะในแวดวงการเมือง อย่าง ”อิสลาโมโฟเบีย” ที่ทำให้คนกลัวชาวมุสลิม ระบาดข่าวไปทั่วหาว่ากำลังจะครอบงำและครอบครองประเทศไทย ทฤษฎีสมคบคิดจับแพะชนแกะ จับข้ออมูลจับข่าวมาปะติดปะต่อจนเกิดเป็นเรื่องเล่า เป็นเรื่องเป็นราว
ทฤษฎีสมคบคิดอาจเป็นข่าวลือที่ปะปนมากับข่าวจริงและข่าวปลอม เป็นการเล่าต่อๆ กันมาแบบข่าวชาวบ้าน สื่อทีวีดิจิทัลไทยจึงแข่งกัน “เล่นข่าวชาวบ้าน” เพราะเป็นเรื่องเล่า ที่มีรายละเอียด เรตติ้งสูง ข่าวผีปอบ ไล่ผีทั้งหมู่บ้าน ข่าวอย่าง “ลุงพล” ที่คนติดตามมากมายจนกลายเป็นธุรกิจไป ข่าวเลขเด็ด ปรากฏการณ์อัศจรรย์
ทีวีดิจิทัลจึงเอาเรื่องเล่าจากโซเชียลมีเดียมาเป็นข่าวที่มีประชาชนคนทั่วไปในเหตุการณ์บันทึกไว้ ได้รายละเอียดและ “สด” น่าตื่นเต้น สื่อใหญ่อย่างทีวีก็เอามาปะติดปะต่อเป็นเรื่องเล่าให้สนุกตื่นเต้น เอาผู้เกี่ยวข้องมาออกสดเผชิญหน้ากัน เพื่อพิสูจน์ “ข้อเท็จจริง” หลายครั้งเป็นเพียงทฤษฎีสมคบคิด แต่ก็หาข้อสรุปไม่ได้ จนถึงโรงถึงศาลเพราะ “ความจริงคือความจริง” ดังกรณีหวย 30 ล้าน
ทฤษฎีสมคบคิดเป็นเรื่องอารมณ์ ความรู้สึกและความเชื่อ มากกว่าเหตุผลและวิทยาศาสตร์ ไม่ต้องการการพิสูจน์ หลักฐาน แค่ข่าวลือก็เชื่อกันแล้ว ยิ่งมีการพูดซ้ำๆ ต่อๆ กันไป ใส่สีใส่ไข่เพิ่มเข้าไปก็ยิ่งสนุกสนาน จนเกิดปัญหาและความเสียหาย ตั้งสติกันให้ดี ฟังพระท่านสอนเรื่องโยนิโสมนสิการคือ
“การพิจารณาโดยแยบคาย เป็นผู้ฉลาดในการคิด คิดอย่างถูกวิธีถูกระบบ พิจารณา ไตร่ตรองสาวไปจนถึงสาเหตุหรือต้นตอของเรื่องที่กำลังคิด คือคิดถึงรากถึงโคนนั่นเอง แล้วประมวลความคิดรอบด้านจนกระทั่งสรุปออกมาได้ว่าสิ่งนั้นควรหรือไม่ควร ดีหรือไม่ดี เป็นวิถีทางแห่งปัญญา”