ห้องสมุดร่วมสมัย ... “ไม่มีวันตาย”

รศ.ดร.สุขุม เฉลยทรัพย์

ประธานที่ปรึกษาสวนดุสิตโพล มหาวิทยาลัยสวนดุสิต

กลยุทธ์สำคัญประการหนึ่งที่ควรพิจารณาเมื่อพูดถึงห้องสมุด คือ การสร้างพื้นที่ที่เอาไว้ต้อนรับและการมีส่วนร่วมสำหรับผู้เรียน ซึ่งอาจเกี่ยวข้องกับการผสมผสานคุณลักษณะต่าง ๆ เช่น หนังสือและสื่อที่เหมาะสมกับวัยของผู้เรียน การจัดแสดง แบบอินเทอร์แอคทีฟ และบริเวณที่นั่งที่สะดวกสบายซึ่งได้รับการออกแบบโดยคำนึงถึงความต้องการของผู้เรียน

ปัจจัยสำคัญอย่างหนึ่งที่ควรพิจารณาคือ บทบาทของเทคโนโลยีในการสนับสนุนการเรียนรู้และการมีส่วนร่วมของผู้เรียน ตัวอย่างเช่น ห้องสมุดสามารถออกแบบสภาพแวดล้อมเพื่อปรับปรุงซอฟต์แวร์เพื่อการศึกษาและทรัพยากรดิจิทัลได้ พื้นที่ห้องสมุด เป็นพื้นที่ที่สามารถช่วยให้ผู้เรียนได้พัฒนาทักษะใหม่ ๆ และความคิดสร้างสรรค์ได้อย่างสนุกสนานและโต้ตอบได้

นอกเหนือจากพื้นที่ทางกายภาพและเทคโนโลยีแล้ว ห้องสมุดยังมีบทบาทสำคัญในการให้การเข้าถึงข้อมูลและทรัพยากรที่ผู้เรียนอาจไม่มีอีกด้วย ซึ่งอาจเกี่ยวข้องกับการจัดทำแผนสิ่งอำนวยความสะดวกของห้องสมุด สำหรับแนวทางหรือกระบวนการเพื่อปรับปรุงพื้นที่การเรียนรู้ของห้องสมุดซึ่งเป็นความคาดหวังต่อการเปลี่ยนแปลงการออกแบบทางกายภาพที่จำเป็น เช่น พื้นที่สำหรับการสนทนา พื้นที่สำหรับการอ่านที่ต้องใช้สมาธิ พื้นที่สำหรับเทคโนโลยีและเครื่องมือทางการเรียนรู้ พื้นที่จัดเก็บข้อมูล รวมถึงการจัดหาและตกแต่งเฟอร์นิเจอร์สมัยใหม่ การออกแบบสถาปัตยกรรมที่ยั่งยืน เป็นต้น (อ่านเพิ่มเติมที่ Aaron Cohen Associates - https://www.acohen.com/blog/library-design-strategies-2030/)

ฟังก์ชั่นการใช้พื้นที่ห้องสมุด ในอดีตที่ผ่านมาห้องสมุดเป็นสถานที่ที่ผู้คนสามารถมาเรียน อ่านหนังสือ และทำงานอย่างเงียบสงบมาโดยตลอด อย่างไรก็ตาม ห้องสมุดยังเป็นพื้นที่สำหรับการทำงานร่วมกันและการสนทนาในพื้นที่เดียวกันได้อีกด้วย เพื่อให้เกิดความสมดุลระหว่างสองฟังก์ชั่นนี้ ห้องสมุดอาจพิจารณาสร้างพื้นที่ที่กำหนดไว้สำหรับการศึกษาที่เงียบสงบ รวมถึงพื้นที่เปิดโล่งเพิ่มเติมสำหรับการทำงานกลุ่มและการอภิปราย  

เครื่องมือและเทคโนโลยีห้องสมุด ห้องสมุดเป็นแหล่งข้อมูลมายาวนาน แต่ในยุคดิจิทัลนี้ห้องสมุดยังต้องมีเทคโนโลยีล่าสุดเพื่อสนับสนุนการเรียนรู้และการวิจัยอีกด้วย ห้องสมุดอาจพิจารณาลงทุนในเครื่องมือต่าง ๆ เช่น ความเป็นจริงเสมือน (VR-Virtual Reality) การพิมพ์ 3 มิติ (3D Printing) และเทคโนโลยีอื่น ๆ เพื่อให้ผู้ใช้มีวิธีใหม่ ๆ ที่น่าตื่นเต้นในการมีส่วนร่วมกับข้อมูล

ชั้นหนังสือและพื้นที่ การพัฒนาพื้นที่จัดเก็บข้อมูลเป็นเรื่องของการปรับปรุงห้องสมุดโดยการเพิ่มพื้นที่จัดเก็บสื่อดิจิทัล ซึ่งห้องสมุดกำลังเผชิญกับความท้าทายใหม่เกี่ยวกับวิธีจัดเก็บและการเข้าถึงสื่อดิจิทัลที่มีประสิทธิภาพและเป็นมิตรกับผู้ใช้ เช่น ระบบ ดึงข้อมูลอัตโนมัติ การช่วยให้ผู้ใช้ห้องสมุดสามารถใช้พื้นที่ทางกายภาพให้เกิดประโยชน์สูงสุด ในขณะเดียวกันก็ให้ผู้ใช้เข้าถึงทรัพยากรที่ต้องการได้อย่างรวดเร็วและง่ายดาย

สถาปัตยกรรมของห้องสมุด โซลูชั่นสถาปัตยกรรมที่ยั่งยืนเป็นทิศทางที่ห้องสมุดทั่วโลกต่างโอบรับ ด้วยความกังวลเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและสิ่งแวดล้อมที่เพิ่มขึ้น การออกแบบห้องสมุดจึงต้องรวมคุณลักษณะที่ยั่งยืนไว้ในอาคารห้องสมุดด้วย เช่น หลังคาสีเขียว แผงโซลาร์เซลล์ และระบบการเก็บน้ำฝน คุณสมบัติเหล่านี้ไม่เพียงแต่ช่วยลดการปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ของห้องสมุดเท่านั้น แต่ยังให้ประโยชน์เพิ่มเติมแก่ผู้ใช้ เช่น คุณภาพอากาศที่ดีขึ้นและแสงธรรมชาติ เป็นต้น

ดังนั้น การสร้างพื้นที่ห้องสมุดที่ดึงดูดสายตาสามารถช่วยดึงดูดผู้ใช้รายใหม่ได้ พื้นที่ห้องสมุดสามารถสร้างความสนใจในทรัพยากรและบริการของห้องสมุด รวมถึงห้องสมุดต้องปรับเปลี่ยนให้สอดคล้องกับความต้องการใช้งานในอนาคตและห้องสมุดต้องทำหน้าที่รับใช้สังคมอีกด้วย

เพื่อสร้างสภาพแวดล้อมห้องสมุดที่น่าดึงดูดยิ่งขึ้น การประเมินความต้องการของผู้ใช้เพื่อทำความเข้าใจความต้องการและความชอบของผู้ใช้ห้องสมุดร่วมด้วยจะเป็นประโยชน์อย่างยิ่ง ไม่ว่าจะเป็นการทำแบบสำรวจ การจัดประชุมเชิงปฏิบัติการ หรือการมี ส่วนร่วมกับผู้ใช้โดยตรงเพื่อรวบรวมความคิดเห็นเกี่ยวกับพื้นที่และบริการที่มีอยู่ของห้องสมุดร่วมด้วย

เจ้าหน้าที่ห้องสมุดและผู้มีส่วนได้ส่วนเสียกับห้องสมุดต้องทำงานร่วมกันเพื่อจัดทำแผนผลลัพธ์ที่ต้องการคือ พื้นที่ห้องสมุดที่น่าดึงดูดและการใช้งานที่มากขึ้น ซึ่งเกี่ยวข้องกับการอัปเดตเทคโนโลยีและอุปกรณ์ของห้องสมุด ตลอดจนการกำหนดพื้นที่ใช้งานใหม่เพื่อตอบสนองความต้องการของผู้ใช้ให้ดียิ่งขึ้น ภายใต้แนวคิดและกระบวนการเหล่านี้จะช่วยหลอมรวมองค์ประกอบการออกแบบห้องสมุดร่วมสมัยที่ทำให้พื้นที่การศึกษาดูน่าดึงดูดและตอบสนองความต้องการใช้งานได้มากยิ่งขึ้น

เป้าหมายสูงสุดของห้องสมุดร่วมสมัยคือ การสร้างสถานที่ที่มีประโยชน์ใช้สอยและดึงดูดสายตา เป็นสถานที่ที่มองไปข้างหน้า ด้วยการมุ่งเน้นไปที่ความต้องการและความสนใจของผู้ใช้ห้องสมุดเป็นหลัก ดังนั้น ห้องสมุดจึงต้องปรับเปลี่ยนให้กลายเป็นแหล่งทรัพยากรที่สำคัญสำหรับผู้คนและชุมชนต่อไป และยังมีบทบาทที่สำคัญต่อการกำหนดอนาคตของการศึกษาและการแบ่งปันความรู้อย่างไม่มีที่สิ้นสุด