นิทานกับความเป็นจริง

เสรี พงศ์พิศ www.phongphit.com นิทานอีสปที่ พลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี แนะนำให้คนไทยอ่านนั้น มีอายุกว่า 2,500 ปี มีมากกว่า 700 เรื่อง มีการปรับเปลี่ยน แต่งเติมเนื้อหาสาระตามยุคสมัยและวัฒนธรรม เป็นนิทานที่ทั่วโลกรู้จักดี และนำไปใช้เพื่อการอบรมสั่งสอนเรื่องคุณธรรม อีสปเป็นชาวกรีก เกิดก่อนคริสตกาลประมาณ 600 ปี คนไทยทั้งเด็กและผู้ใหญ่ทุกยุคสมัย คุ้นเคยกับนิทานอีสป รู้จักเด็กเลี้ยงแกะ หมาป่ากับลูกแกะ กบเลือกนาย ชาวนากับงูเห่า องุ่นเปรี้ยว และอื่นๆ เรื่องหมาป่ากับลูกแกะเป็นนิทานเล่ากันมากที่สุดเรื่องหนึ่ง เพื่อจะบอกว่า คนมีอำนาจทางสังคมการเมืองเศรษฐกิจ จะหาทุกวิถีทางเพื่อ “กินแกะ” ข้ออ้างที่ฟังไม่ขึ้น อ้างว่าลูกแกะกวนน้ำให้ขุ่น ทั้งๆ ที่ลูกแกะอยู่ด้านล่างของลำธาร หมาป่ากินน้ำอยู่ด้านบน ไม่ได้ด้วยเล่ห์ก็เอาด้วยกล บอกว่า เจ้าไม่ได้กวน พี่ชายเจ้าทำ ลูกแกะบอกว่า ฉันไม่มีพี่ เป็นลูกคนเดียว หมาป่าก็พาลต่อไป เหมือนที่ทำกันในชีวิตจริงในบ้านเมืองเราและทั่วโลกทุกยุคทุกสมัย มีนิทานอีสปคล้ายกัน คือ แมวกับไก่ แมวอยากกินไก่ กล่าวหาว่า ไก่ทำลายความสุขในการนอน ของคน หนวกหูชาวบ้าน ไก่บอกว่า ฉันช่วยปลุกชาวบ้านให้ตื่นขึ้นมาทำงานต่างหาก ไก่จะอธิบายอย่างไร แมวไม่ฟัง บอกว่า “เสวนาเสียเวลาเปล่า” “พูดไปก็ไม่ทำให้หายหิว” “ท้องว่างไม่มีหูฟัง” “ได้เวลาอาหารเช้า” ว่าแล้วแมวก็จับไก่กิน นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า คนมีอำนาจไม่อยากเสียเวลาพูด สั่งและจัดการทันที ในหนังสือการ์ตูนเด็กไทย มีการปรับเรื่องให้รุนแรงน้อยลง โดยในตอนสุดท้ายแทนที่หมาป่าจะได้กินลูกแกะ แกะตัวน้อยวิ่งหนีสุดชีวิตร้องเรียกแม่ลั่นป่า สิงโตได้ยินก็วิ่งมาสะกัดหมาป่า ประกาศก้องว่า ถ้าไม่อยากเป็นอาหารของสิงโต ก็ให่รีบไปให้พ้น การเมืองไทยสามารถนำนิทานอีสปมาประกอบอธิบายและสรุปบทเรียนได้หมด ไม่ว่าเด็กเลี้ยงแกะ องุ่นเปรี้ยว หรือเรื่องหมาที่ไปขโมยเนื้อชาวบ้าน วิ่งมาบนสะพาน มองลงไปเห็นเงาตัวเองในน้ำ เนื้อในปากดูใหญ่กว่า จึงคายเนื้อเพื่อไปเอาเนื้อก้อนใหญ่จากอีกตัวหนึ่งในน้ำ อีสปสอนว่า โลภมาก ลาภหาย หรือเรื่องหมาป่ากับลูกแกะที่ไทยนำมาปรับให้สิงโตเป็นพระเอกมาช่วยลูกแกะ ก็สะท้อนบ้านเมืองนี้ที่มักเรียกหาอัศวินขี่ม้าขาว หรือมีคนประกาศเข้ามากอบกู้สถานการณ์บ้านเมืองที่วุ่นวาย นอกจากนิทานอีสป มีนิทานพื้นบ้านต่างๆ ส่วนใหญ่เกิดจากคนยากคนจน ชาวไร่ชาวนา ที่มีปัญหา มีความทุกข์ ถูกกดขี่จากคนมีอำนาจ นิทานเป็นการก้าวข้ามขีดจำกัดของตนเองที่ถูกครอบงำ ก้าวข้ามด้วยความฝันและจินตนาการ ไปสู่อีกโลกหนึ่งที่ปราศจากการเบียดเบียน และความทุกข์ยากลำบากทั้งปวง อีกด้านหนึ่งเป็น “การแก้แค้น” ทางจินตนาการ คนถูกเอารัดเอาเปรียบ ถูกกดขี่กลับมาชนะด้วยวิธีใดวิธีหนึ่งเสมอ ความดีชนะความชั่ว ธรรมะชนะอธรรม อย่างนิทานของพี่น้องกริมม์ ชาวเยอรมัน และฮันส์ คริสเตียน อันเดอร์เสน ชาวเดนมาร์ก ที่คนไทยคุ้นเคยดี ที่แม่มดใจร้ายไม่เคยรอด คนที่ถูกสาปก็จะกลับสู่สภาพเดิม คนยากไร้ก็จะได้สถานภาพที่ควรจะได้อย่างซินเดอร์แรลลา หรือหนูหน้อยหมวกแดง รวมทั้งเด็กน้อยกับไม้ขีดไฟของอันเดอร์เสน ที่จุดไม้ขีดไฟทีละก้านเพื่อให้อบอุ่นข้างถนน จนหนาวตาย แต่ที่สุดยายก็มารับหลานไปอยู่ด้วยในสวรรค์ คนโลภมากไม่รู้พอในอำนาจทรัพย์สินก็จะถูกทำให้เป็นตัวตลกขบขันในสายตาของคนทั่วไป รวมทั้งเด็กๆ ที่เป็นตัวแทนของคนซื่อและฉลาด ดังเรื่องฉลองพระองค์ใหม่ของพระราชา หรือแม่และลูกสาวสองคนในเรื่องซินเดอร์แรลลา สังคมยุโรปก่อนพี่น้องกริมม์และอันเดอร์เสน เป็นยุคที่เคร่งกฎระเบียบของรัฐและศาสนา มีการล่าแม่มดหมอผีเอาไปเผาไปย่างทั้งเป็น นิทานจำนวนมากสะท้อนสภาพสังคมนั้น นิทานอีสปสั้นและเป็นคติสอนใจ เหมาะกับเด็กเล็ก ถ้าเป็นเรื่องยาว ต้องอ่านนิทานของพี่น้องกริมม์และฮันส์ คริสเตียน อันเดอร์เสน ที่เขียนด้วยภาษาศิลป์ที่งดงาม ที่พ่อแม่ควรอ่านให้ลูกฟังหรือให้ลูกอ่านเอง จะพัฒนาความรู้สึกนึกคิดและจินตนาการของเด็กได้เป็นอย่างดี นิทานสร้างความฝันและจินตนาการ นำไปสู่การเรียนรู้ เกิดปัญญา เพราะนิทานก้าวข้ามพรมแดนแห่งชีวิตที่เต็มไปด้วยข้อจำกัด โบยบินไปสู่เสรี ไปยังอีกโลกหนึ่งซึ่งไร้พรมแดน ไร้ข้อจำกัด ที่นี่ไม่มีความทุกข์ทรมาน ไม่มีความเจ็บปวด ไม่มีความหิวโหยและน้ำตา ไม่มีความเจ็บป่วยและความตาย เป็นโลกแห่งความถูกต้องเป็นธรรม ความดีและความงาม โลกที่ความดีไม่มีวันแพ้ความเลว ความบริสุทธิ์และความถูกต้องไม่มีวันถูกป้ายสีเป็นความมัวหมองและความผิด ที่สุด ความดีได้รับการตอบแทน ความซื่อสัตย์สุจริต ความอ่อนน้อมถ่อมตน ความขยันขันแข็ง ควาเมมตตาเอื้ออารีต่อผู้อื่น ต่อสัตว์และสิ่งมีชีวิตทั้งหลาย ย่อมได้รับการตอบแทนเป็นร้อยเท่าพันทวี ขณะที่คนไม่ดี คนขี้โกง คนขี้เกียจ คนใจร้าย คนเอาเปรียบผู้อื่น ย่อมได้รับผลกรรมของตัวเองในท้ายทีสุด นิทานทั้งหลายในแทบทุกวัฒนธรรม ล้วนยืนยันว่า “กฎแห่งกรรม” มีจริง นิทานต่างๆ สร้างความหวังให้ผู้คนว่าชีวิตจะไม่เลวร้ายเช่นนี้ตลอดไป ชีวิตบัดซบเหมือนถูกสาบจะกลับไปได้ดีเหมือนเจ้าชายกบ ชีวิตที่อาภัพอับจนอาจจะโชคดีเหมือนซินเดอร์แรลลา ปัญหาอุปสรรควันนี้จะหมดไป ทางตันวันนี้จะมีทางออกในวันหน้า นิทานนำคนออกจากโลกที่น่าบื่อจำเจ ไปสู่โลกแห่งการผจญภัยในความฝันและจินตนาการ โลกที่คนสามารถหลบไปพักพิง ทิ้งความร้อนรุ่มในจิตใจ ไปพบความสงบ ความสุข ความร่มเย็น หลบความหนาวเหน็บแห่งความโดดเดี่ยว ความเหงา ไปพบความเข้าใจ ความอบอุ่น และความเห็นอกเห็นใจ “จินตนาการสำคัญกว่าความรู้” เพราะมีพลังอย่างที่ไอน์สไตน์ได้บอกด้วยการคิดทฤษฎีสัมพัทธภาพอันลือลั่น หรืออย่าง เจ เค โรว์ลิง นักเขียนตกยาก แต่เพราะจินตนาการอันยิ่งใหญ่อย่างในแฮรี่ พอตเตอร์ ทำให้เธอเป็นกลายนักเขียนที่รวยที่สุดในโลก (แต่วันนี้เสียแชมป์เพราะยกสมบัติจำนวนมากให้การกุศล)