มนุษย์ส่วนใหญ่เคยชินกับการเรียนรู้สิ่งต่าง ๆ รอบตัว อาจเพราะเกิดจากการหล่อหลอมของรูปแบบระบบการศึกษา หรือสิ่งแวดล้อมรอบตัวมากมายที่กระตุ้นให้เกิดการรับรู้สิ่งต่าง ๆ ได้อย่างรวดเร็วมากขึ้น จนทำให้เรามักจะแทบไม่มีโอกาสในการสังเกตโลกอีกใบที่อยู่ภายในตนเองได้ บทความให้ความรู้โดย พญ.เต็มหทัย นาคเทวัญ จิตแพทย์ ศูนย์ส่งเสริมสุขภาพจิต (Mental Health Center) โรงพยาบาลนวเวช ได้หยิบยกแนวทางเรียนรู้เข้าใจตนเองได้อย่างมีประสิทธิภาพ เพื่อสามารถนำไปปรับใช้ดูแลสุขภาพจิตใจตนเองให้ดีอยู่เสมอ
เมื่อเกิดปัญหา แต่ละคนก็มีวิธีการดูแลแตกต่างกัน ซึ่งสั่งสมมาจากประสบการณ์การเรียนรู้ ผลลัพธ์อาจจะดีบ้างไม่ดีบ้าง และแน่นอนการเรียนรู้นี้ไม่มีสอนในตำราเรียน
คำถามก็คือ เราจะตระหนักเรียนรู้เข้าใจตนเองอย่างมีประสิทธิผลได้อย่างไร?
- ประตูบานแรก : อารมณ์และร่างกาย
“อารมณ์” เป็นประตูบานแรกที่หากเราสามารถเปิดการรับรู้และดูแลอารมณ์ได้อย่างมั่นคง เนื่องจากอารมณ์เป็นธรรมชาติที่เกิดขึ้นเองอัตโนมัติ แม้อารมณ์อาจจะเกิดได้หลายอารมณ์พร้อมกัน หรือไม่พร้อมกัน มักจะไม่แตกแขนงมากเท่าความคิด อีกทั้งมนุษย์เรายังมีเรื่องที่น่าทึ่งคือ มนุษย์มีความสามารถรับรู้อารมณ์ผ่านทางร่างกาย (Body sensation) ได้ เช่น เวลาตื่นเต้นหรือตื่นกลัว ร่างกายจะแสดงอาการใจสั่น หัวใจเต้นเร็ว มือสั่น หายใจเร็วแรง เป็นต้น
ดังนั้นอารมณ์จึงเป็นเครื่องมือที่ดีอย่างแรก ที่จะช่วยให้เราตระหนักเรียนรู้เข้าใจตัวเองได้อย่างไม่หลงทาง ต่อมาขั้นตอนสำคัญหลังการรับรู้อารมณ์ คือ การยอมรับดูแล และอยู่กับอารมณ์ของเรา ด้วยความใจดีเมตตา โดยการใช้วิธีผ่อนคลายต่าง ๆ เช่น การหายใจเข้าออกช้า ๆ การนั่งพักในที่สงบ หรือการผ่อนคลายรูปแบบอื่น ๆ ระหว่างนั้นให้สังเกตระดับพลังของอารมณ์ที่เกิดการเปลี่ยนแปลง ซึ่งโดยปกติแล้วจะค่อย ๆ ลดลงเรื่อย ๆ หากไม่มีสิ่งกระตุ้นเพิ่มเติม
กรณีหากเกิดความคิดอื่น ๆ แทรกขึ้นมา ต้องกลับไปใช้วิธีการผ่อนคลายของตนอีกครั้ง แล้วคอยสังเกตอารมณ์ต่อ จนรู้สึกสงบนิ่งสบายใจก่อน
- ประตูบานสอง : ความคิด
ประตูบานที่สองนี้จะนำพาเราไปสู่การแก้ปัญหา หากแต่ประตูบานนี้เปรียบเสมือนประตูห้องลับที่มีจำนวนนับไม่ถ้วน ปรากฏเพิ่มขึ้นได้ตลอดอย่างน่าอัศจรรย์ หากเราไม่รู้เท่าทันประตูบานนี้ นั่นหมายถึงเราไม่ได้เดินทางผ่านประตูอารมณ์บานแรกมาก่อน ทำให้สภาวะอารมณ์ไม่นิ่งสงบพอที่จะคิดแยกแยะวิเคราะห์ ถ้าหากเราสามารถแยกแยะประตูบานนี้ให้เหลือแต่ ประตูที่เป็นกลางและเป็นความจริงในปัจจุบัน เราก็สามารถแก้ปัญหาในชีวิตของตนเองได้อย่างเฉียบคมถูกต้องเหมาะสม